ਤੇਲ ਜਲੇ ਬਾਤੀ ਠਹਰਾਨੀ ਸੂੰਨਾ ਮੰਦਰੁ ਹੋਈ ॥੧॥
તેલ સળગી જાય વાટ ઠરી જાય તો ઘર ખાલી થઈ જાય છે તેમજ શરીરમાં જ્યાં સુધી શ્વાસ છે જીવન કાયમ છે ત્યાં સુધી દરેક વસ્તુ ‘પોતાની’ લાગે છે પરંતુ શ્વાસ સમાપ્ત થઈ જાય અને જીવનનો પ્રકાશ ઠરી જાય તો આ શરીર એકલું રહી જાય છે ॥૧॥
ਰੇ ਬਉਰੇ ਤੁਹਿ ਘਰੀ ਨ ਰਾਖੈ ਕੋਈ ॥
તે સમયે હે પાગલ જીવ! તને કોઈએ એક ક્ષણ પણ ઘરમાં રહેવા દીધો નથી.
ਤੂੰ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਜਪਿ ਸੋਈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
તેથી રબનું નામ જપ તે જ સાથ નિભાવનાર છે ॥૧॥વિરામ॥
ਕਾ ਕੀ ਮਾਤ ਪਿਤਾ ਕਹੁ ਕਾ ਕੋ ਕਵਨ ਪੁਰਖ ਕੀ ਜੋਈ ॥
અહીં કહે કોની મા? કોના પિતા? અને કોની પત્ની?
ਘਟ ਫੂਟੇ ਕੋਊ ਬਾਤ ਨ ਪੂਛੈ ਕਾਢਹੁ ਕਾਢਹੁ ਹੋਈ ॥੨॥
જ્યારે શરીર-રૂપી વાસણ તૂટે છે કોઈ આની વાત પૂછતું નથી ત્યારે અહીં પડેલું હોય છે આને ઝડપથી બહાર કાઢ ॥૨॥
ਦੇਹੁਰੀ ਬੈਠੀ ਮਾਤਾ ਰੋਵੈ ਖਟੀਆ ਲੇ ਗਏ ਭਾਈ ॥
ઘરની સીમા પર બેઠેલી માઁ રોવે છે પથારી ઉઠાવીને ભાઈ સ્મશાને લઈ જાય છે.
ਲਟ ਛਿਟਕਾਏ ਤਿਰੀਆ ਰੋਵੈ ਹੰਸੁ ਇਕੇਲਾ ਜਾਈ ॥੩॥
વાળ વિખેરાયેલ પત્ની પડેલી રોવે છે પરંતુ જીવાત્મા એકલી જ જાય છે ॥૩॥
ਕਹਤ ਕਬੀਰ ਸੁਨਹੁ ਰੇ ਸੰਤਹੁ ਭੈ ਸਾਗਰ ਕੈ ਤਾਈ ॥
કબીર કહે છે, હે સંત જનો! આ ભયાનક સમુદ્ર વિશે સાંભળો કે જેને ‘પોતાનો’ સમજી રહ્યો હતો.
ਇਸੁ ਬੰਦੇ ਸਿਰਿ ਜੁਲਮੁ ਹੋਤ ਹੈ ਜਮੁ ਨਹੀ ਹਟੈ ਗੁਸਾਈ ॥੪॥੯॥
તેનાથી સાથ તૂટી જવા પર એકલા આ જીવ પર આના કરેલા કુકર્મો પ્રમાણે મુશ્કેલી આવે છે યમનો ડર માથેથી ટળતો નથી ॥૪॥૯॥
ਦੁਤੁਕੇ
બેતુકે
ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥
એક શાશ્વત પરમાત્મા છે જે સાચા ગુરુની કૃપાથી પ્રાપ્ત થાય છે॥
ਆਸਾ ਸ੍ਰੀ ਕਬੀਰ ਜੀਉ ਕੇ ਚਉਪਦੇ ਇਕਤੁਕੇ ॥
આશા સ્ત્રી કબીર જી ના ચાર પદ એકતુકે॥
ਸਨਕ ਸਨੰਦ ਅੰਤੁ ਨਹੀ ਪਾਇਆ ॥
સનક, સનંદ વગેરે બ્રહ્માજીનાં પુત્રોએ પણ પરમાત્માના ગુણોનો અંત મેળવ્યો નથી.
ਬੇਦ ਪੜੇ ਪੜਿ ਬ੍ਰਹਮੇ ਜਨਮੁ ਗਵਾਇਆ ॥੧॥
તેને બ્રહ્માના રચેલ વેદ વાંચી-વાંચીને જ ઉમર વ્યર્થ ગુમાવી લીધી ॥૧॥
ਹਰਿ ਕਾ ਬਿਲੋਵਨਾ ਬਿਲੋਵਹੁ ਮੇਰੇ ਭਾਈ ॥
હે વીર! વારંવાર પરમાત્માનું સ્મરણ કર
ਸਹਜਿ ਬਿਲੋਵਹੁ ਜੈਸੇ ਤਤੁ ਨ ਜਾਈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
સહજ સ્થિતિમાં ટકીને સ્મરણ કર કેમ કે આ પ્રયત્નનું તત્વ હાથોથી જતું ના રહે ॥૧॥વિરામ॥
ਤਨੁ ਕਰਿ ਮਟੁਕੀ ਮਨ ਮਾਹਿ ਬਿਲੋਈ ॥
હે ભાઈ! પોતાના શરીરને મટકી બનાવ મનને ભટકવાથી બચાવી રાખ
ਇਸੁ ਮਟੁਕੀ ਮਹਿ ਸਬਦੁ ਸੰਜੋਈ ॥੨॥
આ વલોણું બનાવ આ શરીર રૂપી મટકીમાં સદ્દગુરૂનો શબ્દ-રૂપ દહીં લગાવ જે સ્મરણ રૂપ દૂધમાંથી પ્રભુ-મેળાપનું તત્વ કાઢવામાં મદદ કરે ॥૨॥
ਹਰਿ ਕਾ ਬਿਲੋਵਨਾ ਮਨ ਕਾ ਬੀਚਾਰਾ ॥
જે મનુષ્ય પોતાના મનમાં પ્રભુની યાદરૂપી મંથનનું કામ કરે છે
ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ਪਾਵੈ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਧਾਰਾ ॥੩॥
તેને સદ્દગુરૂની કૃપાથી હરિ-નામ રુપ અમૃતનો શ્રોત પ્રાપ્ત થઈ જાય છે ॥૩॥
ਕਹੁ ਕਬੀਰ ਨਦਰਿ ਕਰੇ ਜੇ ਮੀਰਾ ॥
હે કબીર! વાસ્તવિક વાત એ છે કે જે મનુષ્ય પર પાતશાહ ઈશ્વર કૃપા કરે છે
ਰਾਮ ਨਾਮ ਲਗਿ ਉਤਰੇ ਤੀਰਾ ॥੪॥੧॥੧੦॥
તે પરમાત્માનું નામ સ્મરણ કરીને સંસાર સમુદ્રથી પાર જઈ લાગે છે ॥૪॥૧॥૧0॥
ਆਸਾ ॥
આશા॥
ਬਾਤੀ ਸੂਕੀ ਤੇਲੁ ਨਿਖੂਟਾ ॥
આથી ભટકવાથી બચી જાય છે તેનું ધ્યાન માયા તરફથી હટી જાય છે
ਮੰਦਲੁ ਨ ਬਾਜੈ ਨਟੁ ਪੈ ਸੂਤਾ ॥੧॥
તે જીવ-નટ જે પહેલા માયાનો નચાવેલ નાચી રહ્યો હતો હવે માયા તરફથી ચિંતામુક્ત થઈ ગયો છે ॥૧॥
ਬੁਝਿ ਗਈ ਅਗਨਿ ਨ ਨਿਕਸਿਓ ਧੂੰਆ ॥
જે મનુષ્યની અંદરથી તૃષ્ણાની આગ ઠરી જાય છે અને તૃષણામાંથી ઉઠનારી વાસનાઓ સમાપ્ત થઈ જાય છે
ਰਵਿ ਰਹਿਆ ਏਕੁ ਅਵਰੁ ਨਹੀ ਦੂਆ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
તેને દરેક જગ્યાએ એક પ્રભુ જ વ્યાપક દેખાય છે પ્રભુ વગર કોઈ બીજું લાગતું નથી ॥૧॥વિરામ॥
ਟੂਟੀ ਤੰਤੁ ਨ ਬਜੈ ਰਬਾਬੁ ॥
હવે તે શરીર મોહ-રૂપી રબાબ વાગતો જ નથી કારણ કે તૃષ્ણાના સમાપ્ત થવા પર મોહનો તાર તૂટી જાય છે
ਭੂਲਿ ਬਿਗਾਰਿਓ ਅਪਨਾ ਕਾਜੁ ॥੨॥
જે શારીરિક મોહમાં ફસાઈને પહેલા મનુષ્ય પોતાનું વાસ્તવિક કરનાર કામ ખરાબ કરી રહ્યો હતો ॥૨॥
ਕਥਨੀ ਬਦਨੀ ਕਹਨੁ ਕਹਾਵਨੁ ॥ ਸਮਝਿ ਪਰੀ ਤਉ ਬਿਸਰਿਓ ਗਾਵਨੁ ॥੩॥
તે પહેલી વાતો તે કરુણા તે આજીજી બધું ભૂલી ગયો હવે જ્યારે જીવનની સાચી સમજ આવી ગઈ તો શરીર માટે જ ॥૩॥
ਕਹਤ ਕਬੀਰ ਪੰਚ ਜੋ ਚੂਰੇ ॥ ਤਿਨ ਤੇ ਨਾਹਿ ਪਰਮ ਪਦੁ ਦੂਰੇ ॥੪॥੨॥੧੧॥
કબીર કહે છે, જે મનુષ્ય પાંચેય કામાદિકોને મારી લે છે તે મનુષ્યોથી ઊંચી આધ્યાત્મિક સ્થિતિ દૂર રહી જતી નથી. ॥૪॥૨॥૧૧॥
ਆਸਾ ॥
આશા॥
ਸੁਤੁ ਅਪਰਾਧ ਕਰਤ ਹੈ ਜੇਤੇ ॥
પુત્ર ભલે કેટલીય ભૂલ કેમ ન કરે
ਜਨਨੀ ਚੀਤਿ ਨ ਰਾਖਸਿ ਤੇਤੇ ॥੧॥
તેની મા તે બધી જ બધી ભુલાવી દે છે ॥૧॥
ਰਾਮਈਆ ਹਉ ਬਾਰਿਕੁ ਤੇਰਾ ॥
હે સુંદર રામ! હું તારો અંજાન બાળક છું
ਕਾਹੇ ਨ ਖੰਡਸਿ ਅਵਗਨੁ ਮੇਰਾ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
તું મારી અંદરથી મારી ભૂલોને શા માટે દૂર કરતો નથી? ॥૧॥વિરામ॥
ਜੇ ਅਤਿ ਕ੍ਰੋਪ ਕਰੇ ਕਰਿ ਧਾਇਆ ॥
જો મૂર્ખ બાળક ખૂબ ક્રોધ કરી કરીને માતાને મારવા પણ લાગે
ਤਾ ਭੀ ਚੀਤਿ ਨ ਰਾਖਸਿ ਮਾਇਆ ॥੨॥
તો પણ મા તેના મૂર્ખપણાને યાદ રાખતી નથી ॥૨॥
ਚਿੰਤ ਭਵਨਿ ਮਨੁ ਪਰਿਓ ਹਮਾਰਾ ॥
હે રામ! મારુ મન ચિંતાના કૂવામાં પડેલું છે હું હંમેશા ભૂલો જ કરતો રહું છું
ਨਾਮ ਬਿਨਾ ਕੈਸੇ ਉਤਰਸਿ ਪਾਰਾ ॥੩॥
તારા નામ સ્મરણ વગર કેવી રીતે આ ચિંતામાંથી પાર થાઉં? ॥૩॥
ਦੇਹਿ ਬਿਮਲ ਮਤਿ ਸਦਾ ਸਰੀਰਾ ॥
હે પ્રભુ! મારા આ શરીરને હંમેશા કોઈ સુમતિ દે
ਸਹਜਿ ਸਹਜਿ ਗੁਨ ਰਵੈ ਕਬੀਰਾ ॥੪॥੩॥੧੨॥
જેનાથી તારો બાળક કબીર સ્થિર સ્થિતિમાં રહીને તારા ગુણ ગાતો રહે ॥૪॥૩॥૧૨॥
ਆਸਾ ॥
આશા॥
ਹਜ ਹਮਾਰੀ ਗੋਮਤੀ ਤੀਰ ॥
અમારું હજ અને અમારી ગોમતીનો કિનારો આ મન જ છે
ਜਹਾ ਬਸਹਿ ਪੀਤੰਬਰ ਪੀਰ ॥੧॥
જ્યાં શ્રી પ્રભુજી વસી રહ્યા છે ॥૧॥
ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਕਿਆ ਖੂਬੁ ਗਾਵਤਾ ਹੈ ॥
મારુ મન શું સુંદર મહિમા કરી રહ્યું છે
ਹਰਿ ਕਾ ਨਾਮੁ ਮੇਰੈ ਮਨਿ ਭਾਵਤਾ ਹੈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
અને હરિનું નામ મારા મનમાં પ્રેમાળ લાગી રહ્યું છે આથી આ મારુ મન જ તીર્થ છે અને આ જ મારું હજ છે ॥૧॥વિરામ॥