ਜਿਨਿ ਮਨੁ ਰਾਖਿਆ ਅਗਨੀ ਪਾਇ ॥
જેણે માતાના ગર્ભની અગ્નિમાં ઉત્પન્ન કરીને આપણા મનની રક્ષા કરી છે
ਵਾਜੈ ਪਵਣੁ ਆਖੈ ਸਭ ਜਾਇ ॥੨॥
તે પરમાત્માની કૃપાથી જીવન-શ્વાસ ચાલે છે અને જીવ પરસ્પર વાત-ચીત કરે છે ॥૨॥
ਜੇਤਾ ਮੋਹੁ ਪਰੀਤਿ ਸੁਆਦ ॥
જેટલો પણ મોહ, પ્રેમ અને સ્વાદ છે
ਸਭਾ ਕਾਲਖ ਦਾਗਾ ਦਾਗ ॥
આ બધા અમારા મનને લાગેલા કલંકના માત્ર દાગ જ છે
ਦਾਗ ਦੋਸ ਮੁਹਿ ਚਲਿਆ ਲਾਇ ॥
જે મનુષ્ય પોતાના ચહેરા પર પાપોના ડાઘ લગાવીને દુનિયાથી ચાલ્યા જાય છે
ਦਰਗਹ ਬੈਸਣ ਨਾਹੀ ਜਾਇ ॥੩॥
તેને પ્રભુના દરબારમાં બેસવા માટે સ્થાન મળતું નથી ॥૩॥
ਕਰਮਿ ਮਿਲੈ ਆਖਣੁ ਤੇਰਾ ਨਾਉ ॥
હે પરમાત્મા, તારું નામ તારી કૃપાથી જ સ્મરણ માટે મળે છે
ਜਿਤੁ ਲਗਿ ਤਰਣਾ ਹੋਰੁ ਨਹੀ ਥਾਉ ॥
જેનાથી લાગીને જીવ સંસાર સમુદ્રથી પાર થઈ જાય છે અને આ સંસાર સમુદ્રમાં ડૂબવાથી બચવા માટે નામથી વધારે બીજું કંઈ સહારો નથી
ਜੇ ਕੋ ਡੂਬੈ ਫਿਰਿ ਹੋਵੈ ਸਾਰ ॥
જો કોઈ સંસાર સમુદ્રમાં ડૂબી પણ જાય તો નામ દ્વારા તે ફરી વાર બચી જાય છે
ਨਾਨਕ ਸਾਚਾ ਸਰਬ ਦਾਤਾਰ ॥੪॥੩॥੫॥
હે નાનક! પરમ-સત્ય પરમાત્મા બધા જીવોને દાન દેવાવાળા છે ॥૪॥૩॥૫॥
ਧਨਾਸਰੀ ਮਹਲਾ ੧ ॥
ધાનાસરી મહેલ ૧ ॥
ਚੋਰੁ ਸਲਾਹੇ ਚੀਤੁ ਨ ਭੀਜੈ ॥
જો ચોર કોઈ વ્યક્તિની પ્રશંસા કરે તો તેનું મન પ્રસન્ન થતું નથી
ਜੇ ਬਦੀ ਕਰੇ ਤਾ ਤਸੂ ਨ ਛੀਜੈ ॥
પરંતુ જો ચોર તેની બુરાઈ કરે તો તેની ઈજ્જત તણખા માત્ર પણ ઓછી થતી નથી
ਚੋਰ ਕੀ ਹਾਮਾ ਭਰੇ ਨ ਕੋਇ ॥
ચોરની જવાબદારી કોઈ પણ લેતું નથી
ਚੋਰੁ ਕੀਆ ਚੰਗਾ ਕਿਉ ਹੋਇ ॥੧॥
જેને પરમાત્મા એ ચોર બનાવ્યો તે મનુષ્ય સારો કેવી રીતે હોય શકે છે ॥૧॥
ਸੁਣਿ ਮਨ ਅੰਧੇ ਕੁਤੇ ਕੂੜਿਆਰ ॥
હે જ્ઞાનહીન, લાલચી તેમજ અસત્ય મન! ધ્યાનપૂર્વક સાંભળ
ਬਿਨੁ ਬੋਲੇ ਬੂਝੀਐ ਸਚਿਆਰ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
તારા વગર બોલ્યે જ તે સાચા પરમાત્મા તારા મનની ભાવનાને જાણે છે ॥૧॥વિરામ॥
ਚੋਰੁ ਸੁਆਲਿਉ ਚੋਰੁ ਸਿਆਣਾ ॥
ચોર ભલે સુંદર તેમજ સમજદાર હોય
ਖੋਟੇ ਕਾ ਮੁਲੁ ਏਕੁ ਦੁਗਾਣਾ ॥
પરંતુ તે દુરાચારીનું મૂલ્ય એક કોડી જેટલું જ હોય છે
ਜੇ ਸਾਥਿ ਰਖੀਐ ਦੀਜੈ ਰਲਾਇ ॥
જો તેને ગુણવાનોમાં મળાવીને રાખી દેવામાં આવે તો
ਜਾ ਪਰਖੀਐ ਖੋਟਾ ਹੋਇ ਜਾਇ ॥੨॥
પારખવાથી તે ખોટો જ સાબિત થાય છે ॥૨॥
ਜੈਸਾ ਕਰੇ ਸੁ ਤੈਸਾ ਪਾਵੈ ॥
સત્ય તો તે છે કે મનુષ્ય જેવું કર્મ કરે છે તેવું જ તેનું ફળ પ્રાપ્ત કરે છે
ਆਪਿ ਬੀਜਿ ਆਪੇ ਹੀ ਖਾਵੈ ॥
તે શુભાશુભ કર્મનું બીજ વાવીને પોતે જ તેનું ફળ ખાય છે
ਜੇ ਵਡਿਆਈਆ ਆਪੇ ਖਾਇ ॥
જો તે પોતે જ પોતાની પ્રશંસા કરે તો
ਜੇਹੀ ਸੁਰਤਿ ਤੇਹੈ ਰਾਹਿ ਜਾਇ ॥੩॥
જેવી તેની સમજણ હોય છે તેવા જ માર્ગ પર તે ચાલે છે ॥૩॥
ਜੇ ਸਉ ਕੂੜੀਆ ਕੂੜੁ ਕਬਾੜੁ ॥
જો તે પોતાના અસત્યને છુપાવવા માટે હજારો અસત્ય બોલે છે
ਭਾਵੈ ਸਭੁ ਆਖਉ ਸੰਸਾਰੁ ॥
ભલે આખી દુનિયા તેને સારો પુરુષ કહે તો પણ તે સત્યના દરબારમાં સ્વીકાર થતો નથી
ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ਅਧੀ ਪਰਵਾਣੁ ॥
હે પ્રભુ! જો તને યોગ્ય લાગે તો એક સાધારણ પુરુષ પણ સ્વીકાર થઈ જાય છે
ਨਾਨਕ ਜਾਣੈ ਜਾਣੁ ਸੁਜਾਣੁ ॥੪॥੪॥੬॥
હે નાનક! તે ચતુર તેમજ અંતર્યામી પ્રભુ બધું જાણનાર છે ॥૪॥૪॥૬॥
ਧਨਾਸਰੀ ਮਹਲਾ ੧ ॥
ધનાસરી મહેલ ૧ ॥
ਕਾਇਆ ਕਾਗਦੁ ਮਨੁ ਪਰਵਾਣਾ ॥
મનુષ્યનું આ શરીર કાગળ છે અને મન તેના પર લખેલ આદેશ તેનું નસીબ છે
ਸਿਰ ਕੇ ਲੇਖ ਨ ਪੜੈ ਇਆਣਾ ॥
પરંતુ નાદાન મનુષ્ય પોતાના માથા પર લખેલા નસીબના લેખ વાંચી શકતા નથી
ਦਰਗਹ ਘੜੀਅਹਿ ਤੀਨੇ ਲੇਖ ॥
તે હરિના દરબારમાં ત્રણ પ્રકારના નસીબના લેખ લખવામાં આવે છે
ਖੋਟਾ ਕਾਮਿ ਨ ਆਵੈ ਵੇਖੁ ॥੧॥
જોઈ લો, ખોટો સિક્કો ત્યાં કોઈ કામ આવતો નથી ॥૧॥
ਨਾਨਕ ਜੇ ਵਿਚਿ ਰੁਪਾ ਹੋਇ ॥
હે નાનક! જો સિક્કા પર ચાંદી હોય તો
ਖਰਾ ਖਰਾ ਆਖੈ ਸਭੁ ਕੋਇ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
દરેક તે સિક્કાને સાચો સાચો કહે છે ॥૧॥વિરામ॥
ਕਾਦੀ ਕੂੜੁ ਬੋਲਿ ਮਲੁ ਖਾਇ ॥
કાઝી કચેરીમાં અસત્ય ન્યાય સંભળાવીને હરામનું ધન ખાય છે
ਬ੍ਰਾਹਮਣੁ ਨਾਵੈ ਜੀਆ ਘਾਇ ॥
બ્રાહ્મણ પોતાના ઇષ્ટ દેવતાને બલી ચઢાવવા માટે જીવ-હત્યા કરીને પોતાના પાપ ઉતારવા માટે તીર્થ પર જઈને સ્નાન કરે છે
ਜੋਗੀ ਜੁਗਤਿ ਨ ਜਾਣੈ ਅੰਧੁ ॥
આંધળો યોગી યોગ સાધનાની યુક્તિ જાણતા નથી
ਤੀਨੇ ਓਜਾੜੇ ਕਾ ਬੰਧੁ ॥੨॥
કાઝી, બ્રાહ્મણ તેમજ યોગી આ ત્રણેય જ જીવો માટે વિનાશનું બંધન છે ॥૨॥
ਸੋ ਜੋਗੀ ਜੋ ਜੁਗਤਿ ਪਛਾਣੈ ॥
સાચા યોગી તે છે જે પ્રભુ-મેળાપની યુક્તિ સમજાવે છે
ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਏਕੋ ਜਾਣੈ ॥
અને જે ગુરુની કૃપાથી એક પ્રભુને જાણે છે
ਕਾਜੀ ਸੋ ਜੋ ਉਲਟੀ ਕਰੈ ॥
કાઝી, એ જ છે જે પોતાની મનોવૃત્તિને વિકારોથી બદલાવી લે છે
ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਜੀਵਤੁ ਮਰੈ ॥
અને જે ગુરુની કૃપાથી પોતાના અહ્મત્વને મારી દે છે
ਸੋ ਬ੍ਰਾਹਮਣੁ ਜੋ ਬ੍ਰਹਮੁ ਬੀਚਾਰੈ ॥
વાસ્તવિક બ્રાહ્મણ તે જ છે જે બ્રહ્મનું ચિંતન કરે છે
ਆਪਿ ਤਰੈ ਸਗਲੇ ਕੁਲ ਤਾਰੈ ॥੩॥
તે સંસાર સમુદ્રમાંથી પોતે તો પાર થાય જ છે અને પોતાના બધા વંશને પણ પાર કરાવી દે છે ॥૩॥
ਦਾਨਸਬੰਦੁ ਸੋਈ ਦਿਲਿ ਧੋਵੈ ॥
તે મનુષ્ય સમજદાર છે જે પોતાના મનને સ્વચ્છ કરે છે
ਮੁਸਲਮਾਣੁ ਸੋਈ ਮਲੁ ਖੋਵੈ ॥
વાસ્તવિક મુસલમાન તે જ છે જે પોતાના મનની અપવિત્રતાને દૂર કરે છે
ਪੜਿਆ ਬੂਝੈ ਸੋ ਪਰਵਾਣੁ ॥
તે મનુષ્ય વિદ્વાન છે જે સત્યને સમજે છે અને આવા મનુષ્ય પ્રભુને સ્વીકાર થઈ જાય છે
ਜਿਸੁ ਸਿਰਿ ਦਰਗਹ ਕਾ ਨੀਸਾਣੁ ॥੪॥੫॥੭॥
એવા મનુષ્ય તે જ હોય છે જેના માથા પર સત્યના દરબારની સ્વીકૃતિનું ચિન્હ લાગેલું હોય છે ॥૪॥૫॥૭॥
ਧਨਾਸਰੀ ਮਹਲਾ ੧ ਘਰੁ ੩
ધનાસરી મહેલ ૧ ઘર ૩
ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥
એક શાશ્વત પરમાત્મા છે જે સાચા ગુરુની કૃપાથી પ્રાપ્ત થાય છે
ਕਾਲੁ ਨਾਹੀ ਜੋਗੁ ਨਾਹੀ ਨਾਹੀ ਸਤ ਕਾ ਢਬੁ ॥
આ યોગ્ય સમય નથી આ યુગમાં યોગ-સાધના થઈ શકતી નથી અને સત્ય-સાધનાના માર્ગ પર પણ ચાલી શકાતું નથી
ਥਾਨਸਟ ਜਗ ਭਰਿਸਟ ਹੋਏ ਡੂਬਤਾ ਇਵ ਜਗੁ ॥੧॥
જગતના બધા પૂજા-સ્થળ ભ્રષ્ટ થઈ ગયા છે અને આમ આખું જગત જ તૃષ્ણાની અગ્નિના સમુદ્રમાં ડુબતું જઈ રહ્યું છે ॥૧॥
ਕਲ ਮਹਿ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਸਾਰੁ ॥
આ કળિયુગમાં રામનું નામ બધા ધર્મ-કર્મથી શ્રેષ્ઠ સાધન છે
ਅਖੀ ਤ ਮੀਟਹਿ ਨਾਕ ਪਕੜਹਿ ਠਗਣ ਕਉ ਸੰਸਾਰੁ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
દુનિયાને દગો દેવા માટે પાખંડી બ્રાહ્મણ પોતાની આંખ બંધ કરીને કહે છે ॥૧॥વિરામ॥
ਆਂਟ ਸੇਤੀ ਨਾਕੁ ਪਕੜਹਿ ਸੂਝਤੇ ਤਿਨਿ ਲੋਅ ॥
કબ્રસ્તાન થઈને પાખંડી પોતાના અંગુઠા તેમજ આંગળીઓથી પોતાના નાકને પકડીને કહે છે કે મને આકાશ, પાતાળ તેમજ પૃથ્વી આ ત્રણેય લોક દેખાય છે