ਮਗਰ ਪਾਛੈ ਕਛੁ ਨ ਸੂਝੈ ਏਹੁ ਪਦਮੁ ਅਲੋਅ ॥੨॥
પરંતુ તેને પોતાની પીઠ પાછળ કંઈ પણ દેખાતું નથી તેનું આ પદ્માશન કેટલું અદભુત છે ॥૨॥
ਖਤ੍ਰੀਆ ਤ ਧਰਮੁ ਛੋਡਿਆ ਮਲੇਛ ਭਾਖਿਆ ਗਹੀ ॥ક્ષત્રિય હિન્દુધર્મની રક્ષા માટે યુદ્ધ કરતા હતા પરંતુ હવે ક્ષત્રીઓએ પોતાનો ધર્મ ત્યાગી દીધો છે અને તે મુસલમાનની ભાષા વાંચવા લાગી ગયા છે
ਸ੍ਰਿਸਟਿ ਸਭ ਇਕ ਵਰਨ ਹੋਈ ਧਰਮ ਕੀ ਗਤਿ ਰਹੀ ॥੩॥
આખી સૃષ્ટિ એક જ વર્ણની થઈ ગઈ છે અને ધર્મની પ્રાચીન પ્રચલિત મર્યાદા દૂર થઈ ગઈ છે ॥૩॥
ਅਸਟ ਸਾਜ ਸਾਜਿ ਪੁਰਾਣ ਸੋਧਹਿ ਕਰਹਿ ਬੇਦ ਅਭਿਆਸੁ ॥
પાણીની ઋષિ રચિત વ્યાકરણના આઠ અધ્યાય તેમજ વેદ વ્યાસ રચિત અઢાર પુરાણોનાં વિદ્વાન ધ્યાન પૂર્વક ચિંતન કરે છે અને તે વેદોનો પણ અભ્યાસ કરતા રહે છે
ਬਿਨੁ ਨਾਮ ਹਰਿ ਕੇ ਮੁਕਤਿ ਨਾਹੀ ਕਹੈ ਨਾਨਕੁ ਦਾਸੁ ॥੪॥੧॥੬॥੮॥
પરંતુ દાસ નાનક આ જ કહે છે કે હરિ નામ વગર મુક્તિ સંભવ નથી ॥૪॥૧॥૬॥૮॥
ਧਨਾਸਰੀ ਮਹਲਾ ੧ ਆਰਤੀ
ધનાસરી મહેલ ૧ આરતી
ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥
એક શાશ્વત પરમાત્મા છે જે સાચા ગુરુની કૃપાથી પ્રાપ્ત થાય છે
ਗਗਨ ਮੈ ਥਾਲੁ ਰਵਿ ਚੰਦੁ ਦੀਪਕ ਬਨੇ ਤਾਰਿਕਾ ਮੰਡਲ ਜਨਕ ਮੋਤੀ ॥
સંપૂર્ણ આકાશ રૂપી થાળીમાં સૂર્ય અને ચંદ્ર દીવો બનેલા છે તારાઓનો સમૂહ જેમ થાળીમાં મોતી જડેલા હોય
ਧੂਪੁ ਮਲਆਨਲੋ ਪਵਣੁ ਚਵਰੋ ਕਰੇ ਸਗਲ ਬਨਰਾਇ ਫੂਲੰਤ ਜੋਤੀ ॥੧॥
મલય પર્વતની તરફથી આવવાવાળી ચંદનની સુગંધ ધૂપ જેવી છે પવન પંખો ફેરવી રહી છે બધી વનસ્પતિ જે ફૂલ વગેરે ખીલે છે જ્યોતિ સ્વરૂપ અકાલપુરખની આરતી માટે સમર્પિત છે ॥૧॥
ਕੈਸੀ ਆਰਤੀ ਹੋਇ॥ ਭਵ ਖੰਡਨਾ ਤੇਰੀ ਆਰਤੀ ॥
સૃષ્ટિના જીવોના જન્મ-મરણ નાશ કરવાવાળા હે હરિ! પ્રકૃતિમાં તારી કેવી અલૌકિક આરતી થઈ રહી છે
ਅਨਹਤਾ ਸਬਦ ਵਾਜੰਤ ਭੇਰੀ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
જે એક રસ ધ્વનિ થઈ રહી છે તે જાણે નગારા વાગી રહ્યા છે ॥૧॥વિરામ॥
ਸਹਸ ਤਵ ਨੈਨ ਨਨ ਨੈਨ ਹੈ ਤੋਹਿ ਕਉ ਸਹਸ ਮੂਰਤਿ ਨਨਾ ਏਕ ਤੋਹੀ ॥
હે સર્વવ્યાપક નિરાકાર પ્રભુ! તારી હજારો આંખ છે પરંતુ નિર્ગુણ સ્વરૂપ હું તારી એક પણ આંખ નથી આ રીતે હજારો મૂર્તિઓ છે પરંતુ તારું એક પણ રૂપ નથી કારણ કે તું નિર્ગુણ સ્વરૂપ છો
ਸਹਸ ਪਦ ਬਿਮਲ ਨਨ ਏਕ ਪਦ ਗੰਧ ਬਿਨੁ ਸਹਸ ਤਵ ਗੰਧ ਇਵ ਚਲਤ ਮੋਹੀ ॥੨॥
સર્વગુણ સ્વરૂપમાં તારા હજારો નિર્મળ ચરણ-કમલ છે પરંતુ તારું નિર્ગુણ સ્વરૂપ હોવાના કારણે એક પણ ચરણ નથી તું નાક રહિત પણ છે અને તારા હજાર નાક છે તારું આ આશ્ચર્યજનક સ્વરૂપ મને મોહિત કરી રહ્યું છે ॥૨॥
ਸਭ ਮਹਿ ਜੋਤਿ ਜੋਤਿ ਹੈ ਸੋਇ ॥
સૃષ્ટિના બધા પ્રાણીઓમાં તે જ્યોતિ-સ્વરૂપની જ્યોતિ પ્રકાશમાન છે
ਤਿਸ ਕੈ ਚਾਨਣਿ ਸਭ ਮਹਿ ਚਾਨਣੁ ਹੋਇ ॥
તેની જ પ્રકાશરૂપી કૃપાથી બધામાં જીવનનો પ્રકાશ છે
ਗੁਰ ਸਾਖੀ ਜੋਤਿ ਪਰਗਟੁ ਹੋਇ ॥
પરંતુ ગુરુ ઉપદેશ દ્વારા જ આ જ્યોતિનો બોધ હોય છે
ਜੋ ਤਿਸੁ ਭਾਵੈ ਸੁ ਆਰਤੀ ਹੋਇ ॥੩॥
જે તે હરિને સારું લાગે છે તે તેની આરતી હોય છે ॥૩॥
ਹਰਿ ਚਰਣ ਕਮਲ ਮਕਰੰਦ ਲੋਭਿਤ ਮਨੋ ਅਨਦਿਨੋ ਮੋਹਿ ਆਹੀ ਪਿਆਸਾ ॥
હરિના ચરણરૂપી પુષ્પના રસથી મારુ મન ઝંખાય છે દરરોજ મને આ જ રસની તરસ રહે છે
ਕ੍ਰਿਪਾ ਜਲੁ ਦੇਹਿ ਨਾਨਕ ਸਾਰਿੰਗ ਕਉ ਹੋਇ ਜਾ ਤੇ ਤੇਰੈ ਨਾਮਿ ਵਾਸਾ ॥੪॥੧॥੭॥੯॥
હે નિરંકાર! મને નાનક બપૈયાને પોતાનું કૃપા-જળ આપ જેનાથી મારુ મન તારા નામમાં ટકી જાય ॥૪॥૧॥૭॥૯॥
ਧਨਾਸਰੀ ਮਹਲਾ ੩ ਘਰੁ ੨ ਚਉਪਦੇ
ધનાસરી મહેલ ૩ ઘર ૨ ચારપદ
ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥
એક શાશ્વત પરમાત્મા છે જે સાચા ગુરુની કૃપાથી પ્રાપ્ત થાય છે
ਇਹੁ ਧਨੁ ਅਖੁਟੁ ਨ ਨਿਖੁਟੈ ਨ ਜਾਇ ॥
આ નામ-ધન ક્યારેય સમાપ્ત થવાનું નથી ન આ ક્યારેય સમાપ્ત થાય છે ન તો આ ચોરી થાય છે
ਪੂਰੈ ਸਤਿਗੁਰਿ ਦੀਆ ਦਿਖਾਇ ॥
સંપૂર્ણ સદ્દગુરુએ મને આ દેખાડી દીધું છે
ਅਪੁਨੇ ਸਤਿਗੁਰ ਕਉ ਸਦ ਬਲਿ ਜਾਈ ॥
હું પોતાના સંપૂર્ણ સદ્દગુરુ પર હંમેશા જ બલિહાર જાઉં છું
ਗੁਰ ਕਿਰਪਾ ਤੇ ਹਰਿ ਮੰਨਿ ਵਸਾਈ ॥੧॥
ગુરુની કૃપાથી મેં પ્રભુને પોતાના મનમાં વસાવી લીધા છે ॥૧॥
ਸੇ ਧਨਵੰਤ ਹਰਿ ਨਾਮਿ ਲਿਵ ਲਾਇ ॥
માત્ર તે જ ધનવાન છે જે હરિ નામમાં ધ્યાન લગાવીને રાખે છે
ਗੁਰਿ ਪੂਰੈ ਹਰਿ ਧਨੁ ਪਰਗਾਸਿਆ ਹਰਿ ਕਿਰਪਾ ਤੇ ਵਸੈ ਮਨਿ ਆਇ ॥ ਰਹਾਉ ॥
સંપૂર્ણ ગુરુએ મારા હૃદયમાં હરિ-નામ ધનનો પ્રકાશ કરી દીધો છે અને પરમાત્માની કૃપાથી આ નામ-ધન મારા મનમાં આવીને વસી ગયું છે ॥વિરામ॥
ਅਵਗੁਣ ਕਾਟਿ ਗੁਣ ਰਿਦੈ ਸਮਾਇ ॥
અવગુણ દૂર થઈને ગુણ આવીને તેના હૃદયમાં વસી ગયા છે જો કે
ਪੂਰੇ ਗੁਰ ਕੈ ਸਹਜਿ ਸੁਭਾਇ ॥
સંપૂર્ણ ગુરુના પ્રેમ દ્વારા સરળ સ્વભાવ જ થાય છે
ਪੂਰੇ ਗੁਰ ਕੀ ਸਾਚੀ ਬਾਣੀ ॥
સંપૂર્ણ ગુરુની વાણી સત્ય તેમજ શાશ્વત છે
ਸੁਖ ਮਨ ਅੰਤਰਿ ਸਹਜਿ ਸਮਾਣੀ ॥੨॥
તેના મનમાં સુખ તેમજ સરળ અવસ્થા ઉત્પન્ન થઈ જાય છે ॥૨॥
ਏਕੁ ਅਚਰਜੁ ਜਨ ਦੇਖਹੁ ਭਾਈ ॥
હે લોકો! હે ભાઈ! એક આશ્ચર્ય જોવો
ਦੁਬਿਧਾ ਮਾਰਿ ਹਰਿ ਮੰਨਿ ਵਸਾਈ ॥
મેં પોતાની મુશ્કેલીને મારીને પરમાત્માને પોતાના મનમાં વસાવી લીધા છે
ਨਾਮੁ ਅਮੋਲਕੁ ਨ ਪਾਇਆ ਜਾਇ ॥
આ નામ ખુબ કિંમતી છે અને આ કોઈ પણ કિંમત પર મેળવી શકાતું નથી
ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ ਵਸੈ ਮਨਿ ਆਇ ॥੩॥
આ તો ગુરુની કૃપાથી જ મનમાં આવીને વસે છે ॥૩॥
ਸਭ ਮਹਿ ਵਸੈ ਪ੍ਰਭੁ ਏਕੋ ਸੋਇ ॥
એક પ્રભુ જ બધા જીવોમાં નિવાસ કરે છે
ਗੁਰਮਤੀ ਘਟਿ ਪਰਗਟੁ ਹੋਇ ॥
પરંતુ ગુરુના ઉપદેશ દ્વારા તે હૃદયમાં જ પ્રગટ થઈ જાય છે
ਸਹਜੇ ਜਿਨਿ ਪ੍ਰਭੁ ਜਾਣਿ ਪਛਾਣਿਆ ॥
જેણે સરળ સ્થિતિમાં પ્રભુને જાણીને ઓળખી લીધા છે