ਗਿਆਨੁ ਰਾਸਿ ਨਾਮੁ ਧਨੁ ਸਉਪਿਓਨੁ ਇਸੁ ਸਉਦੇ ਲਾਇਕ ॥
તેણે મને જ્ઞાનરૂપી રાશિ તેમજ નામરૂપી ધન સોંપી દીધું છે અને મને આ વ્યાપારને યોગ્ય બનાવી દીધો છે.
ਸਾਝੀ ਗੁਰ ਨਾਲਿ ਬਹਾਲਿਆ ਸਰਬ ਸੁਖ ਪਾਇਕ ॥
તેને ગુરુની સાથે ભાગીદાર બનાવીને બેસાડી દીધો છે અને મેં બધા સુખ મેળવી લીધા છે.
ਮੈ ਨਾਲਹੁ ਕਦੇ ਨ ਵਿਛੁੜੈ ਹਰਿ ਪਿਤਾ ਸਭਨਾ ਗਲਾ ਲਾਇਕ ॥੨੧॥
મારો હરિ પિતા બધી વાતો અર્થાત સર્વકળા સમર્થ છે, મારી તો બસ આ જ કામના છે કે હવે તે મારાથી ક્યારેય અલગ ન થાય ॥૨૧॥
ਸਲੋਕ ਡਖਣੇ ਮਃ ੫ ॥
શ્લોક દક્ષિણ મહેલ ૫॥
ਨਾਨਕ ਕਚੜਿਆ ਸਿਉ ਤੋੜਿ ਢੂਢਿ ਸਜਣ ਸੰਤ ਪਕਿਆ ॥
હે મનુષ્ય! નાનકનું કહેવું છે કે અસત્ય તેમજ પાખંડી લોકોથી સંબંધ તોડીને પાક્કા સજ્જન સંતોને શોધી લો.
ਓਇ ਜੀਵੰਦੇ ਵਿਛੁੜਹਿ ਓਇ ਮੁਇਆ ਨ ਜਾਹੀ ਛੋੜਿ ॥੧॥
ત્યારથી અસત્ય લોકો તો જીવતે જીવતા જ અલગ થઈ જાય છે પરંતુ સજ્જન સંત તો મરણોપરાંત પણ સાથ છોડતા નથી ॥૧॥
ਮਃ ੫ ॥
મહેલ ૫॥
ਨਾਨਕ ਬਿਜੁਲੀਆ ਚਮਕੰਨਿ ਘੁਰਨੑਿ ਘਟਾ ਅਤਿ ਕਾਲੀਆ ॥
હે નાનક! વીજળી ચમકે છે, ખુબ કાળા વાદળ ગરજે છે, ભલે વાદળ ખુબ વરસે છે,
ਬਰਸਨਿ ਮੇਘ ਅਪਾਰ ਨਾਨਕ ਸੰਗਮਿ ਪਿਰੀ ਸੁਹੰਦੀਆ ॥੨॥
હે નાનક! જીવ-સ્ત્રી તો પ્રભુ મિલનમાં જ શોભાયમાન થાય છે ॥૨॥
ਮਃ ੫ ॥
મહેલ ૫॥
ਜਲ ਥਲ ਨੀਰਿ ਭਰੇ ਸੀਤਲ ਪਵਣ ਝੁਲਾਰਦੇ ॥
ભલે ધરતીના સરોવર-નદીઓ જળથી ભરેલ હોય, ઠંડો પવન વહેતો હોય,
ਸੇਜੜੀਆ ਸੋਇੰਨ ਹੀਰੇ ਲਾਲ ਜੜੰਦੀਆ ॥
સોનાની પથારી હીરા-મોતીઓથી જડેલી હોય,
ਸੁਭਰ ਕਪੜ ਭੋਗ ਨਾਨਕ ਪਿਰੀ ਵਿਹੂਣੀ ਤਤੀਆ ॥੩॥
હે નાનક! સુંદર કપડાં તેમજ સ્વાદિષ્ટ ભોગ-પદાર્થ પણ હોય, પરંતુ પતિ-પ્રભુ વગર બધું દુ:ખદાયક જ લાગે છે ॥૩॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਕਾਰਣੁ ਕਰਤੈ ਜੋ ਕੀਆ ਸੋਈ ਹੈ ਕਰਣਾ ॥
પરમાત્માએ જે કારણ બનાવ્યું છે, મનુષ્યએ તે જ કરવાનું છે.
ਜੇ ਸਉ ਧਾਵਹਿ ਪ੍ਰਾਣੀਆ ਪਾਵਹਿ ਧੁਰਿ ਲਹਣਾ ॥
જો પ્રાણી સો પ્રયત્ન કરતા પણ ભાગદોડ કરતો રહે, પરંતુ તેને તે જ પ્રાપ્ત થાય છે, જે નસીબમાં લખ્યું હોય છે.
ਬਿਨੁ ਕਰਮਾ ਕਿਛੂ ਨ ਲਭਈ ਜੇ ਫਿਰਹਿ ਸਭ ਧਰਣਾ ॥
જો પ્રાણી આખી ધરતી પર પણ ફરતો રહે, તો પણ નસીબ વગર તેને કંઈ પણ મળતું નથી.
ਗੁਰ ਮਿਲਿ ਭਉ ਗੋਵਿੰਦ ਕਾ ਭੈ ਡਰੁ ਦੂਰਿ ਕਰਣਾ ॥
ગુરુને મળીને જે પરમાત્મા પ્રત્યે અદારૂપી ભય મનમાં વસાવી લે છે, તેનો યમનો ભય દૂર થઈ જાય છે.
ਭੈ ਤੇ ਬੈਰਾਗੁ ਊਪਜੈ ਹਰਿ ਖੋਜਤ ਫਿਰਣਾ ॥
શ્રદ્ધારૂપી ભય ધારણ કરવાથી જ પ્રભુ-મિલન માટે વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન થાય છે અને ત્યારે તે પરમાત્માને શોધે છે.
ਖੋਜਤ ਖੋਜਤ ਸਹਜੁ ਉਪਜਿਆ ਫਿਰਿ ਜਨਮਿ ਨ ਮਰਣਾ ॥
પરમાત્માને શોધતા-શોધતા જ મનમાં પરમ આનંદ ઉત્પન્ન થાય છે અને પછી જન્મ-મરણ છૂટી જાય છે.
ਹਿਆਇ ਕਮਾਇ ਧਿਆਇਆ ਪਾਇਆ ਸਾਧ ਸਰਣਾ ॥
તેને સાધુની શરણ મેળવીને હૃદયમાં પરમાત્માનું જ ધ્યાન કર્યું છે.
ਬੋਹਿਥੁ ਨਾਨਕ ਦੇਉ ਗੁਰੁ ਜਿਸੁ ਹਰਿ ਚੜਾਏ ਤਿਸੁ ਭਉਜਲੁ ਤਰਣਾ ॥੨੨॥
હે નાનક! ગુરુ જ નામરૂપી જહાજ છે, જેને પ્રભુ આમ ચઢાવી દે છે, તેને સંસાર સમુદ્રથી તારી દે છે ॥૨૨॥
ਸਲੋਕ ਮਃ ੫ ॥
શ્લોક મહેલ ૫॥
ਪਹਿਲਾ ਮਰਣੁ ਕਬੂਲਿ ਜੀਵਣ ਕੀ ਛਡਿ ਆਸ ॥
સર્વપ્રથમ મૃત્યુનો સ્વીકાર કર; જીવવાની આશા છોડી દે,
ਹੋਹੁ ਸਭਨਾ ਕੀ ਰੇਣੁਕਾ ਤਉ ਆਉ ਹਮਾਰੈ ਪਾਸਿ ॥੧॥
હે મનુષ્ય! બધાની ચરણરજ બની જા; તો જ અમારી પાસે આવ ॥૧॥
ਮਃ ੫ ॥
મહેલ ૫॥
ਮੁਆ ਜੀਵੰਦਾ ਪੇਖੁ ਜੀਵੰਦੇ ਮਰਿ ਜਾਨਿ ॥
અહંકાર-ભાવથી મૃત મનુષ્યને જ જીવંત સમજ તેમજ અભિમાનમાં જીવંતને તો મૃતક જ સમજ.
ਜਿਨੑਾ ਮੁਹਬਤਿ ਇਕ ਸਿਉ ਤੇ ਮਾਣਸ ਪਰਧਾਨ ॥੨॥
તે જ મનુષ્ય સર્વશ્રેષ્ઠ છે, જેનો પ્રભુથી પ્રેમ લાગેલ છે ॥૨॥
ਮਃ ੫ ॥
મહેલ ૫॥
ਜਿਸੁ ਮਨਿ ਵਸੈ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮੁ ਨਿਕਟਿ ਨ ਆਵੈ ਪੀਰ ॥
જેના મનમાં પરબ્રહ્મ વસી જાય છે, કોઈ ઈજા તેની નજીક પણ આવતી નથી.
ਭੁਖ ਤਿਖ ਤਿਸੁ ਨ ਵਿਆਪਈ ਜਮੁ ਨਹੀ ਆਵੈ ਨੀਰ ॥੩॥
ભૂખ-તરસ તો તેને જરા પણ હેરાન કરતી નથી અને યમ તેની નજીક જ આવતો નથી ॥૩॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਕੀਮਤਿ ਕਹਣੁ ਨ ਜਾਈਐ ਸਚੁ ਸਾਹ ਅਡੋਲੈ ॥
હે સાચા માલિક! તું હંમેશા સ્થિર છે, તારી કિંમત આંકી શકાતી નથી.
ਸਿਧ ਸਾਧਿਕ ਗਿਆਨੀ ਧਿਆਨੀਆ ਕਉਣੁ ਤੁਧੁਨੋ ਤੋਲੈ ॥
સિદ્ધ-સાધક, જ્ઞાની-ધ્યાનીમાંથી કોણ તારી મહિમાને તોલી શકે છે.
ਭੰਨਣ ਘੜਣ ਸਮਰਥੁ ਹੈ ਓਪਤਿ ਸਭ ਪਰਲੈ ॥
તું નાશ કરવા તેમજ બનાવવામાં સમર્થ છે, સંસારની ઉત્પત્તિ તેમજ પ્રલય બધી તારી જ લીલા છે.
ਕਰਣ ਕਾਰਣ ਸਮਰਥੁ ਹੈ ਘਟਿ ਘਟਿ ਸਭ ਬੋਲੈ ॥
તું બધું કરવા-કરાવવામાં સમર્થ છે અને બધા શરીરોમાં તું જ બોલે છે.
ਰਿਜਕੁ ਸਮਾਹੇ ਸਭਸੈ ਕਿਆ ਮਾਣਸੁ ਡੋਲੈ ॥
હે મનુષ્ય! તું શા માટે ચિંતા કરે છે, જયારે કે પરમાત્મા તો બધાને આહાર આપે છે.
ਗਹਿਰ ਗਭੀਰੁ ਅਥਾਹੁ ਤੂ ਗੁਣ ਗਿਆਨ ਅਮੋਲੈ ॥
હે પ્રભુ! તું ગહન-ગંભીર તેમજ અથાહ છે, તારા ગુણ તેમજ જ્ઞાન કીમતી છે.
ਸੋਈ ਕੰਮੁ ਕਮਾਵਣਾ ਕੀਆ ਧੁਰਿ ਮਉਲੈ ॥
મનુષ્યએ તો તે જ કામ કરવાનું છે, જે પરમાત્માએ તેના માટે નિશ્ચિત કરી દીધું છે.
ਤੁਧਹੁ ਬਾਹਰਿ ਕਿਛੁ ਨਹੀ ਨਾਨਕੁ ਗੁਣ ਬੋਲੈ ॥੨੩॥੧॥੨॥
હે માલિક! તારાથી બહાર કાંઈ પણ નથી, નાનક તો તારા જ ગુણ ગાય છે ॥૨૩॥૧॥૨॥
ਰਾਗੁ ਮਾਰੂ ਬਾਣੀ ਕਬੀਰ ਜੀਉ ਕੀ
રાગ મારુ વાણી કબીર જીવ ની
ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥
એક શાશ્વત પરમાત્મા છે જે સાચા ગુરુની કૃપાથી પ્રાપ્ત થાય છે॥
ਪਡੀਆ ਕਵਨ ਕੁਮਤਿ ਤੁਮ ਲਾਗੇ ॥
હે પંડિત! તું કઈ કુબુદ્ધિમાં લાગી ચૂક્યો છે?
ਬੂਡਹੁਗੇ ਪਰਵਾਰ ਸਕਲ ਸਿਉ ਰਾਮੁ ਨ ਜਪਹੁ ਅਭਾਗੇ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
હે અભાગે, જો રામનું નામ જપ્યું નથી તો પૂર્ણ કુટુંબ સહીત ડૂબી જઈશ ॥૧॥વિરામ॥
ਬੇਦ ਪੁਰਾਨ ਪੜੇ ਕਾ ਕਿਆ ਗੁਨੁ ਖਰ ਚੰਦਨ ਜਸ ਭਾਰਾ ॥
વેદ તેમજ પુરાણોને વાંચવાનો તને શું ફાયદો? આ તો આમ જ વ્યર્થ છે, જેમ ગધેડા પર ચંદનનો ભાર લાદેલ હોય છે.