ਤਿਥੈ ਤੂ ਸਮਰਥੁ ਜਿਥੈ ਕੋਇ ਨਾਹਿ ॥
હે પ્રભુ! જ્યાં કોઈ સહાયક નથી, ત્યાં તું જ સમર્થ છે.
ਓਥੈ ਤੇਰੀ ਰਖ ਅਗਨੀ ਉਦਰ ਮਾਹਿ ॥
માતાની ગર્ભ આગમાં તું જ જીવની રક્ષા કરે છે અને
ਸੁਣਿ ਕੈ ਜਮ ਕੇ ਦੂਤ ਨਾਇ ਤੇਰੈ ਛਡਿ ਜਾਹਿ ॥
તારા નામને સાંભળીને યમના દૂત છોડીને ચાલ્યા જાય છે.
ਭਉਜਲੁ ਬਿਖਮੁ ਅਸਗਾਹੁ ਗੁਰ ਸਬਦੀ ਪਾਰਿ ਪਾਹਿ ॥
આ વિષમ તેમજ અસીમ સંસાર સમુદ્રથી તો શબ્દ-ગુરુ દ્વારા જ પાર થવું સંભવ છે.
ਜਿਨ ਕਉ ਲਗੀ ਪਿਆਸ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਸੇਇ ਖਾਹਿ ॥
નામ અમૃત તે જ પીવે છે, જેને આની ગાઢ લાલચ લાગેલી હોય છે.
ਕਲਿ ਮਹਿ ਏਹੋ ਪੁੰਨੁ ਗੁਣ ਗੋਵਿੰਦ ਗਾਹਿ ॥
કળિયુગમાં ફક્ત એક આ જ પુણ્ય-કર્મ છે કે ગોવિંદનું ગુણગાન કરતો રહે.
ਸਭਸੈ ਨੋ ਕਿਰਪਾਲੁ ਸਮ੍ਹ੍ਹਾਲੇ ਸਾਹਿ ਸਾਹਿ ॥
કૃપાનિધાન બધા જીવોની શ્વાસ-શ્વાસથી સંભાળ કરે છે.
ਬਿਰਥਾ ਕੋਇ ਨ ਜਾਇ ਜਿ ਆਵੈ ਤੁਧੁ ਆਹਿ ॥੯॥
હે પરમાત્મા! જે જીવ જે કામનાથી પણ તારા દરવાજા પર આવે છે, તે ખાલી હાથ જતો નથી ॥૯॥
ਸਲੋਕ ਮਃ ੫ ॥
શ્લોક મહેલ ૫॥
ਦੂਜਾ ਤਿਸੁ ਨ ਬੁਝਾਇਹੁ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਨਾਮੁ ਦੇਹੁ ਆਧਾਰੁ ॥
હે પરબ્રહ્મ, જીવને નામરૂપી આધાર જ આપ અને તેને કોઈ બીજો સહારો ન કહે.
ਅਗਮੁ ਅਗੋਚਰੁ ਸਾਹਿਬੋ ਸਮਰਥੁ ਸਚੁ ਦਾਤਾਰੁ ॥
હે માલિક! તું અગમ્ય, અગોચર, સર્વકળા સમર્થ અને સાચો દાતા છે.
ਤੂ ਨਿਹਚਲੁ ਨਿਰਵੈਰੁ ਸਚੁ ਸਚਾ ਤੁਧੁ ਦਰਬਾਰੁ ॥
તું નિશ્ચલ, નિર્વેર તેમજ હંમેશા શાશ્વત છે અને તારો દરબાર પણ સાચો છે.
ਕੀਮਤਿ ਕਹਣੁ ਨ ਜਾਈਐ ਅੰਤੁ ਨ ਪਾਰਾਵਾਰੁ ॥
તારી મહિમાનું મૂલ્યાંકન કરી શકાતું નથી અને ન તો તારો અંત તેમજ કોઈ આજુબાજુ છે.
ਪ੍ਰਭੁ ਛੋਡਿ ਹੋਰੁ ਜਿ ਮੰਗਣਾ ਸਭੁ ਬਿਖਿਆ ਰਸ ਛਾਰੁ ॥
પ્રભુને છોડીને બીજું કંઈ માંગવું વ્યર્થ છે અને માયાના બધા રસો સમાન ધુળ બરાબર છે.
ਸੇ ਸੁਖੀਏ ਸਚੁ ਸਾਹ ਸੇ ਜਿਨ ਸਚਾ ਬਿਉਹਾਰੁ ॥
જે જીવોએ સત્ય-નામનો વ્યાપાર કર્યો છે, તે જ સાચા શાહુકાર તેમજ સુખી છે.
ਜਿਨਾ ਲਗੀ ਪ੍ਰੀਤਿ ਪ੍ਰਭ ਨਾਮ ਸਹਜ ਸੁਖ ਸਾਰੁ ॥
જેને પ્રભુનામથી પ્રેમ લાગેલ છે, તેને સરળ સુખની પ્રાપ્તિ થાય છે.
ਨਾਨਕ ਇਕੁ ਆਰਾਧੇ ਸੰਤਨ ਰੇਣਾਰੁ ॥੧॥
હે નાનક! આવા સંતોની ચરણ-ધૂળ લઈને પરમાત્માની જ પ્રાર્થના કરતો રહે છે ॥૧॥
ਮਃ ੫ ॥
મહેલ ૫॥
ਅਨਦ ਸੂਖ ਬਿਸ੍ਰਾਮ ਨਿਤ ਹਰਿ ਕਾ ਕੀਰਤਨੁ ਗਾਇ ॥
રોજ પરમાત્માનું કીર્તિ-ગાન કરવાથી આનંદ, સુખ તેમજ શાંતિ પ્રાપ્ત થાય છે.
ਅਵਰ ਸਿਆਣਪ ਛਾਡਿ ਦੇਹਿ ਨਾਨਕ ਉਧਰਸਿ ਨਾਇ ॥੨॥
હે નાનક! બીજી બધી ચતુરાઈ છોડી દે, ત્યારથી હરિ-નામથી જ ઉદ્ધાર થાય છે ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਨਾ ਤੂ ਆਵਹਿ ਵਸਿ ਬਹੁਤੁ ਘਿਣਾਵਣੇ ॥
હે પરમાત્મા, ખૂબ વિનંતી કરવાથી પણ તું વશમાં આવતો નથી,
ਨਾ ਤੂ ਆਵਹਿ ਵਸਿ ਬੇਦ ਪੜਾਵਣੇ ॥
વેદોનો અભ્યાસ કરવાથી પણ તું વશમાં આવતો નથી.
ਨਾ ਤੂ ਆਵਹਿ ਵਸਿ ਤੀਰਥਿ ਨਾਈਐ ॥
જો તીર્થો પર સ્નાન કરાય અને
ਨਾ ਤੂ ਆਵਹਿ ਵਸਿ ਧਰਤੀ ਧਾਈਐ ॥
ધરતી પર ભ્રમણ કરાય તો પણ તું વશમાં આવતો નથી.
ਨਾ ਤੂ ਆਵਹਿ ਵਸਿ ਕਿਤੈ ਸਿਆਣਪੈ ॥
કોઈ પ્રકારની ચતુરાઈ કરવાથી પણ તને વશમાં કરી શકાતો નથી,
ਨਾ ਤੂ ਆਵਹਿ ਵਸਿ ਬਹੁਤਾ ਦਾਨੁ ਦੇ ॥
ખૂબ દાન દેવાથી પણ તું કોઈના વશમાં આવતો નથી.
ਸਭੁ ਕੋ ਤੇਰੈ ਵਸਿ ਅਗਮ ਅਗੋਚਰਾ ॥
હે અગમ્ય-અગોચર માલિક! બધું તારા જ વશમાં છે,
ਤੂ ਭਗਤਾ ਕੈ ਵਸਿ ਭਗਤਾ ਤਾਣੁ ਤੇਰਾ ॥੧੦॥
પરંતુ તું ભક્તોના વશમાં છે અને તારા ભક્તોની પાસે તારું જ આપેલું બળ છે ॥૧૦॥
ਸਲੋਕ ਮਃ ੫ ॥
શ્લોક મહેલ ૫॥
ਆਪੇ ਵੈਦੁ ਆਪਿ ਨਾਰਾਇਣੁ ॥
હે નારાયણ! તું પોતે જ બધા દુઃખ-ઇજા દૂર કરનાર વૈદ્ય છે.
ਏਹਿ ਵੈਦ ਜੀਅ ਕਾ ਦੁਖੁ ਲਾਇਣ ॥
આ દુનિયાના વૈદ્ય તો જીવોને દિલનું દુઃખ લગાવી દે છે.
ਗੁਰ ਕਾ ਸਬਦੁ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰਸੁ ਖਾਇਣ ॥
ગુરુના શબ્દ જ ભોગ યોગ્ય અમૃતમય રસ છે.
ਨਾਨਕ ਜਿਸੁ ਮਨਿ ਵਸੈ ਤਿਸ ਕੇ ਸਭਿ ਦੂਖ ਮਿਟਾਇਣ ॥੧॥
હે નાનક! જેના માનમાં શબ્દ ગુરુ સ્થિર થઈ જાય છે તેના બધા દુઃખ-ઇજા મટી જાય છે ॥૧॥
ਮਃ ੫ ॥
મહેલ ૫॥
ਹੁਕਮਿ ਉਛਲੈ ਹੁਕਮੇ ਰਹੈ ॥
પરમાત્માના હુકમમાં જ જીવ ક્યારેક ઉછળે છે અને હુકમ પ્રમાણે જ સ્થિર રહે છે.
ਹੁਕਮੇ ਦੁਖੁ ਸੁਖੁ ਸਮ ਕਰਿ ਸਹੈ ॥
તેના હુકમમાં જ દુઃખ-સુખને એક સમાન સમજીને સહન કરે છે અને
ਹੁਕਮੇ ਨਾਮੁ ਜਪੈ ਦਿਨੁ ਰਾਤਿ ॥ ਨਾਨਕ ਜਿਸ ਨੋ ਹੋਵੈ ਦਾਤਿ ॥
તેના હુકમના અંતર્ગત જ દિવસ-રાત નામ જપતો રહે છે. હે નાનક જેને વરદાન દે છે તે જ નામ જપે છે.
ਹੁਕਮਿ ਮਰੈ ਹੁਕਮੇ ਹੀ ਜੀਵੈ ॥
હુકમના અંતર્ગત જ જીવનું મૃત્યુ થાય છે અને હુકમથી જ તે દુનિયામાં જીવે છે.
ਹੁਕਮੇ ਨਾਨੑਾ ਵਡਾ ਥੀਵੈ ॥
તેના હુકમથી જીવ નાનો ગરીબ તેમજ મોટો ધનવાન હોય છે અને
ਹੁਕਮੇ ਸੋਗ ਹਰਖ ਆਨੰਦ ॥
તેના હુકમ પ્રમાણે જ જીવને શોક, હર્ષ તેમજ આનંદ પ્રાપ્ત થાય છે.
ਹੁਕਮੇ ਜਪੈ ਨਿਰੋਧਰ ਗੁਰਮੰਤ ॥
તેના હુકમમાં જ જીવ ઉદ્ધારક ગુરુ-મંત્રને જપે છે.
ਹੁਕਮੇ ਆਵਣੁ ਜਾਣੁ ਰਹਾਏ ॥ ਨਾਨਕ ਜਾ ਕਉ ਭਗਤੀ ਲਾਏ ॥੨॥
હે નાનક! તેના હુકમથી તે મનુષ્યનું જન્મ-મરણનું ચક્ર મટી જાય છે જે મનુષ્યને પરમાત્મા ભક્તિમાં લગાવી દે છે ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਹਉ ਤਿਸੁ ਢਾਢੀ ਕੁਰਬਾਣੁ ਜਿ ਤੇਰਾ ਸੇਵਦਾਰੁ ॥
હે પરમાત્મા! હું તે ગાયક પર બલિહાર જાવ છું, જે તારો સેવક છે.
ਹਉ ਤਿਸੁ ਢਾਢੀ ਬਲਿਹਾਰ ਜਿ ਗਾਵੈ ਗੁਣ ਅਪਾਰ ॥
હું તે ગાયક પર બલિહાર છું, જે તારા અપાર ગુણ ગાતો રહે છે.
ਸੋ ਢਾਢੀ ਧਨੁ ਧੰਨੁ ਜਿਸੁ ਲੋੜੇ ਨਿਰੰਕਾਰੁ ॥
તે ઢાઢી ધન્ય છે, જેને નિરાકાર ઈચ્છે છે.
ਸੋ ਢਾਢੀ ਭਾਗਠੁ ਜਿਸੁ ਸਚਾ ਦੁਆਰ ਬਾਰੁ ॥
તે ગાયક ભાગ્યવાન છે જેને પરમાત્માનો સાચો દરવાજો પ્રાપ્ત છે
ਓਹੁ ਢਾਢੀ ਤੁਧੁ ਧਿਆਇ ਕਲਾਣੇ ਦਿਨੁ ਰੈਣਾਰ ॥
તે ગાયક તારું જ ધ્યાન કરે છે અને દિવસ-રાત તારા કલ્યાણકારી ગુણ ગાતો રહે છે
ਮੰਗੈ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਮੁ ਨ ਆਵੈ ਕਦੇ ਹਾਰਿ ॥
તે નામ અમૃતની કામના કરે છે અને જીવનમાં ક્યારેય હારતો નથી.
ਕਪੜੁ ਭੋਜਨੁ ਸਚੁ ਰਹਦਾ ਲਿਵੈ ਧਾਰ ॥
તારું સત્ય-નામ જ તેનું ભોજન તેમજ વસ્ત્ર છે અને તારા ધ્યાનમાં જ લીન રહે છે.
ਸੋ ਢਾਢੀ ਗੁਣਵੰਤੁ ਜਿਸ ਨੋ ਪ੍ਰਭ ਪਿਆਰੁ ॥੧੧॥
તેથી આવો ગાયક જ ગુણવાન છે, જેને પ્રભુથી પ્રેમ છે ॥૧૧