ਦੇਵ ਸੰਸੈ ਗਾਂਠਿ ਨ ਛੂਟੈ ॥
હે પ્રભુ! મનમાંથી શંકાની ગાંઠ ખુલતી નથી,
ਕਾਮ ਕ੍ਰੋਧ ਮਾਇਆ ਮਦ ਮਤਸਰ ਇਨ ਪੰਚਹੁ ਮਿਲਿ ਲੂਟੇ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
પરંતુ વાસના, ક્રોધ, માયા, અભિમાન તેમજ ઈર્ષ્યા – આ પાંચેય મળીને શુભ ગુણોને લૂંટી લીધા છે ॥૧॥વિરામ॥
ਹਮ ਬਡ ਕਬਿ ਕੁਲੀਨ ਹਮ ਪੰਡਿਤ ਹਮ ਜੋਗੀ ਸੰਨਿਆਸੀ ॥
અમારી આ બુદ્ધિ ક્યારેય નાશ થતી નથી કે અમે મોટા કવિ કુલીન પંડિત યોગી સન્યાસી
ਗਿਆਨੀ ਗੁਨੀ ਸੂਰ ਹਮ ਦਾਤੇ ਇਹ ਬੁਧਿ ਕਬਹਿ ਨ ਨਾਸੀ ॥੨॥
જ્ઞાનવાન, ગુણવાન, શૂરવીર તેમજ દાનવીર છીએ ॥૨॥
ਕਹੁ ਰਵਿਦਾਸ ਸਭੈ ਨਹੀ ਸਮਝਸਿ ਭੂਲਿ ਪਰੇ ਜੈਸੇ ਬਉਰੇ ॥
રવિદાસ કહે છે કે અમે બધા સત્યને સમજતા નથી અને જેમ પાગલ બનીને ભટકેલ છીએ.
ਮੋਹਿ ਅਧਾਰੁ ਨਾਮੁ ਨਾਰਾਇਨ ਜੀਵਨ ਪ੍ਰਾਨ ਧਨ ਮੋਰੇ ॥੩॥੧॥
નારાયણનું નામ મારો આધાર છે અને આ જ મારું જીવન, પ્રાણ તેમજ ધન છે ॥૩॥૧॥
ਰਾਮਕਲੀ ਬਾਣੀ ਬੇਣੀ ਜੀਉ ਕੀ
રામકલી વાણી બેણી જી ની
ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥
એક શાશ્વત પરમાત્મા છે જે સાચા ગુરુની કૃપાથી પ્રાપ્ત થાય છે
ਇੜਾ ਪਿੰਗੁਲਾ ਅਉਰ ਸੁਖਮਨਾ ਤੀਨਿ ਬਸਹਿ ਇਕ ਠਾਈ ॥
ઈડા (ગંગા) પીંગલા (યમુના) અને સુષુમ્ણા (સરસ્વતી) – આ ત્રણેય જે એક સ્થાન પર રહે છે,
ਬੇਣੀ ਸੰਗਮੁ ਤਹ ਪਿਰਾਗੁ ਮਨੁ ਮਜਨੁ ਕਰੇ ਤਿਥਾਈ ॥੧॥
તે સ્થળ જ ત્રિવેણી સંગમ છે અને ત્યાં જ પ્રયાગરાજ તીર્થ છે. તે પવિત્ર તીર્થ પર જ મન નામરૂપી જળમાં સ્નાન કરતું રહે છે ॥૧॥
ਸੰਤਹੁ ਤਹਾ ਨਿਰੰਜਨ ਰਾਮੁ ਹੈ ॥|
હે સંતજનો! તે સ્થાન પર જ માયાતીત રામ છે,
ਗੁਰ ਗਮਿ ਚੀਨੈ ਬਿਰਲਾ ਕੋਇ ॥
પરંતુ કોઈ દુર્લભ જ ગુરુથી સાક્ષાત્કાર કરીને આ સત્યની ઓળખ કરે છે કે
ਤਹਾਂ ਨਿਰੰਜਨੁ ਰਮਈਆ ਹੋਇ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
ત્યાં માયાતીત રામનો નિવાસ છે ॥૧॥વિરામ॥
ਦੇਵ ਸਥਾਨੈ ਕਿਆ ਨੀਸਾਣੀ ॥
આ દેવસ્થળની શું નિશાની છે?
ਤਹ ਬਾਜੇ ਸਬਦ ਅਨਾਹਦ ਬਾਣੀ ॥
તે પવિત્ર-સ્થાન પર અનાહત વાણી તેમજ શબ્દ ગુંજતા રહે છે.
ਤਹ ਚੰਦੁ ਨ ਸੂਰਜੁ ਪਉਣੁ ਨ ਪਾਣੀ ॥
ત્યાં ચાંદ-સૂર્ય તેમજ પવન-પાણી પણ નથી.
ਸਾਖੀ ਜਾਗੀ ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਾਣੀ ॥੨॥
તે સ્થાનનું ત્યારે જ્ઞાન થયું, જ્યારે ગુરુ શિક્ષા દ્વારા મન જાગૃત થઈ ગયું ॥૨॥
ਉਪਜੈ ਗਿਆਨੁ ਦੁਰਮਤਿ ਛੀਜੈ ॥
જ્યારે મનમાં જ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય છે તો દુર્બુદ્ધિ નાશ થઈ જાય છે અને
ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰਸਿ ਗਗਨੰਤਰਿ ਭੀਜੈ ॥
મન દસમા દરવાજામાં નામ અમૃતના રસથી પલળી જાય છે
ਏਸੁ ਕਲਾ ਜੋ ਜਾਣੈ ਭੇਉ ॥
આ કળાના તફાવતને જે સમજી લે છે,
ਭੇਟੈ ਤਾਸੁ ਪਰਮ ਗੁਰਦੇਉ ॥੩॥
તેનો પરમ ગુરૂદેવથી મેળાપ થઈ જાય છે ॥૩॥
ਦਸਮ ਦੁਆਰਾ ਅਗਮ ਅਪਾਰਾ ਪਰਮ ਪੁਰਖ ਕੀ ਘਾਟੀ ॥
દસમો દરવાજો અગમ્ય-અપાર છે, ત્યાં પરમપુરુષ પરમાત્માનો નિવાસ છે.
ਊਪਰਿ ਹਾਟੁ ਹਾਟ ਪਰਿ ਆਲਾ ਆਲੇ ਭੀਤਰਿ ਥਾਤੀ ॥੪॥
ઉપર માથામાં સત્યની દુકાન છે. આ દસમા દરવાજારૂપી દુકાનની ઉપર એક બ્રહા-કમળરૂપી મૂર્તિ રાખવાનો ગોખલો છે, જેમાં પરમ-પ્રકાશરૂપી જમા પુંજી હાજર છે ॥૪॥
ਜਾਗਤੁ ਰਹੈ ਸੁ ਕਬਹੁ ਨ ਸੋਵੈ ॥
જે મનુષ્ય હંમેશા મોહ-માયાથી જાગૃત રહે છે, તે ક્યારેય મોહની ઊંઘમાં સૂતો નથી.
ਤੀਨਿ ਤਿਲੋਕ ਸਮਾਧਿ ਪਲੋਵੈ ॥
આવા સાધકની લગાવેલ સમાધિમાં ત્રણેય લોક ગુપ્ત થઈ જાય છે.
ਬੀਜ ਮੰਤ੍ਰੁ ਲੈ ਹਿਰਦੈ ਰਹੈ ॥
તે ગુરુથી મૂળમંત્ર લઈને તેને પોતેના હૃદયમાં વસાવી લે છે,
ਮਨੂਆ ਉਲਟਿ ਸੁੰਨ ਮਹਿ ਗਹੈ ॥੫॥
પછી તેનું મન વિકારોથી હટીને શૂન્યાવસ્થામાં સ્થિર રહે છે ॥૫॥
ਜਾਗਤੁ ਰਹੈ ਨ ਅਲੀਆ ਭਾਖੈ ॥
જે મોહ-માયાથી સાવધાન રહે છે, તે ક્યારેય પણ અસત્ય કે અપશબ્દ બોલતો નથી.
ਪਾਚਉ ਇੰਦ੍ਰੀ ਬਸਿ ਕਰਿ ਰਾਖੈ ॥
તે પોતાની પાંચેય ઇન્દ્રિયોને વશીભૂત રાખે છે અને
ਗੁਰ ਕੀ ਸਾਖੀ ਰਾਖੈ ਚੀਤਿ ॥
ગુરુની શિક્ષાને યાદ રાખે છે.
ਮਨੁ ਤਨੁ ਅਰਪੈ ਕ੍ਰਿਸਨ ਪਰੀਤਿ ॥੬॥
પછી તે પોતાનું શરીર-મન પરમાત્માના પ્રેમમાં અર્પણ કરી દે છે ॥૬॥
ਕਰ ਪਲਵ ਸਾਖਾ ਬੀਚਾਰੇ ॥
તે પોતાના હાથોને શરીરરૂપી વૃક્ષની ડાળી તેમજ પાંદ માને છે અને
ਅਪਨਾ ਜਨਮੁ ਨ ਜੂਐ ਹਾਰੇ ॥
પોતાનો જન્મ વ્યર્થ ગુમાવતો નથી.
ਅਸੁਰ ਨਦੀ ਕਾ ਬੰਧੈ ਮੂਲੁ ॥
તે દુષ્ટતાની નદીઓ પર અંકુશ લગાવે છે અને
ਪਛਿਮ ਫੇਰਿ ਚੜਾਵੈ ਸੂਰੁ ॥
સૂર્યને પશ્ચિમથી ઉદય અર્થાત દુનિયાવી મોહને છોડી દે છે.
ਅਜਰੁ ਜਰੈ ਸੁ ਨਿਝਰੁ ਝਰੈ ॥
તે અજરને સહન કરી લે છે અને ચશ્માં વગર જ નામ અમૃતનો રસ લે છે.
ਜਗੰਨਾਥ ਸਿਉ ਗੋਸਟਿ ਕਰੈ ॥੭॥
પછી તે સંસારના માલિક પરમાત્માથી મેળાપ કરે છે ॥૭॥
ਚਉਮੁਖ ਦੀਵਾ ਜੋਤਿ ਦੁਆਰ ॥
તે દસમાં દરવાજામાં પ્રભુ-પ્રકાશનો દીવાઓ પ્રકાશિત હોય છે.
ਪਲੂ ਅਨਤ ਮੂਲੁ ਬਿਚਕਾਰਿ ॥
તે જગતના મૂળ કેન્દ્રમાં જ છે અને જગતરૂપી પાલવ તેની આજુબાજુ છે.
ਸਰਬ ਕਲਾ ਲੇ ਆਪੇ ਰਹੈ ॥
તે સર્વકળા સંપૂર્ણ પોતે જ રહે છે.
ਮਨੁ ਮਾਣਕੁ ਰਤਨਾ ਮਹਿ ਗੁਹੈ ॥੮॥
સાધક પોતાના માણિક્યરૂપી કીમતી મનમાં ગુણરૂપી રત્નોને પરોવી લે છે ॥૮॥
ਮਸਤਕਿ ਪਦਮੁ ਦੁਆਲੈ ਮਣੀ ॥
આ સહમસદળ કમળ મનુષ્યના માથામાં છે અને તેની આજુબાજુ પાંખૉરૂપી રત્ન ચમકે છે.
ਮਾਹਿ ਨਿਰੰਜਨੁ ਤ੍ਰਿਭਵਣ ਧਣੀ ॥
ત્રણેય લોકનો માલિક પરમાત્મા કમળમાં નિવાસ કરે છે અને
ਪੰਚ ਸਬਦ ਨਿਰਮਾਇਲ ਬਾਜੇ ॥
ત્યાં નિર્મળ પંચ શબ્દ ગુંજતા રહે છે.
ਢੁਲਕੇ ਚਵਰ ਸੰਖ ਘਨ ਗਾਜੇ ॥
ત્યાં ચંવર ઝૂલે છે અને શંખનાદ થતો રહે છે.
ਦਲਿ ਮਲਿ ਦੈਤਹੁ ਗੁਰਮੁਖਿ ਗਿਆਨੁ ॥
સાધક ગુરુથી જ્ઞાન લઈને કામ, ક્રોધ, લોભ, મોહ તેમજ અહંકારરૂપી દાનવોનું દમણ કરી દે છે.
ਬੇਣੀ ਜਾਚੈ ਤੇਰਾ ਨਾਮੁ ॥੯॥੧॥
હે પ્રભુ! બેણી કહે છે કે હું તો તારું નામ જ માંગુ છું ॥૯॥૧॥