ਗੁਰਮੁਖਿ ਵਿਰਲਾ ਚੀਨੈ ਕੋਈ ॥
કોઈ દુર્લભ ગુરુમુખ જ રહસ્યને ઓળખતો હતો.
ਦੁਇ ਪਗ ਧਰਮੁ ਧਰੇ ਧਰਣੀਧਰ ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਾਚੁ ਤਿਥਾਈ ਹੇ ॥੮॥
પૃથ્વીને ધારણ કરનાર હવે ધર્મરૂપી બળદ બે પગ પર ઉભો હતો અને ગુરુથી જ સત્યની પ્રાપ્તિ થતી હતી ॥૮॥
ਰਾਜੇ ਧਰਮੁ ਕਰਹਿ ਪਰਥਾਏ ॥
મોટા-મોટા રાજા પોતાની કોઈ ઈચ્છા માટે ધર્મ-કર્મ કરી રહ્યા હતા,
ਆਸਾ ਬੰਧੇ ਦਾਨੁ ਕਰਾਏ ॥
તે કોઈ આશામાં બંધાઈને દાન-પુણ્ય કરતા હતા.
ਰਾਮ ਨਾਮ ਬਿਨੁ ਮੁਕਤਿ ਨ ਹੋਈ ਥਾਕੇ ਕਰਮ ਕਮਾਈ ਹੇ ॥੯॥
તે અનેક ધર્મ-કર્મ કરીને થાકી ગયો પરંતુ રામ-નામ વગર મુક્તિ પ્રાપ્ત થતી નથી ॥૯॥
ਕਰਮ ਧਰਮ ਕਰਿ ਮੁਕਤਿ ਮੰਗਾਹੀ ॥
લોકો ધર્મ-કર્મ કરીને મુક્તિની કામના કરી રહ્યા હતા
ਮੁਕਤਿ ਪਦਾਰਥੁ ਸਬਦਿ ਸਲਾਹੀ ॥
પરંતુ બ્રહ્મ-શબ્દની સ્તુતિથી જ મુક્તિ મળે છે.
ਬਿਨੁ ਗੁਰ ਸਬਦੈ ਮੁਕਤਿ ਨ ਹੋਈ ਪਰਪੰਚੁ ਕਰਿ ਭਰਮਾਈ ਹੇ ॥੧੦॥
લોકો દુનિયાના પ્રપંચમાં બિનઅસરકારક જ ભટકી રહ્યા હતા, પરંતુ ગુરુ વગર મળતી નથી ॥૧0॥
ਮਾਇਆ ਮਮਤਾ ਛੋਡੀ ਨ ਜਾਈ ॥
જીવોથી માયા-મમતા છોડાતી નહોતી,
ਸੇ ਛੂਟੇ ਸਚੁ ਕਾਰ ਕਮਾਈ ॥
પરંતુ જેણે સત્યની સાધના કરી, તે બંધનોથી છૂટી ગયો.
ਅਹਿਨਿਸਿ ਭਗਤਿ ਰਤੇ ਵੀਚਾਰੀ ਠਾਕੁਰ ਸਿਉ ਬਣਿ ਆਈ ਹੇ ॥੧੧॥
મહાપુરુષ રાત-દિવસ પરમાત્માની ભક્તિમાં લીન હતો અને તેનો ઠાકોરથી અતૂટ પ્રેમ બનેલ હતો ॥૧૧॥
ਇਕਿ ਜਪ ਤਪ ਕਰਿ ਕਰਿ ਤੀਰਥ ਨਾਵਹਿ ॥
કોઈ મંત્રોના જપ તેમજ તપસ્યમાં લીન હતું તો કોઈ તીર્થોમાં સ્નાન કરી રહ્યું હતું.
ਜਿਉ ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ਤਿਵੈ ਚਲਾਵਹਿ ॥
હે પરમાત્મા! જેમ તને સ્વીકાર છે, તું તેમ જ જીવોને ચલાવે છે.
ਹਠਿ ਨਿਗ੍ਰਹਿ ਅਪਤੀਜੁ ਨ ਭੀਜੈ ਬਿਨੁ ਹਰਿ ਗੁਰ ਕਿਨਿ ਪਤਿ ਪਾਈ ਹੇ ॥੧੨॥
હઠયોગ તેમજ ઇન્દ્રિયોને સંયમિત કરવાથી મન આનંદિત થતું નથી. ગુરુના જ્ઞાન પરમેશ્વરની સ્તુતિ વગર કોઈને પણ સત્ય ના દરબારમાં ખ્યાતિ મળી નથી ॥૧૨॥
ਕਲੀ ਕਾਲ ਮਹਿ ਇਕ ਕਲ ਰਾਖੀ ॥
કળિયુગમાં ધર્મરૂપી બળદની એક જ કળા રહી ગઈ,
ਬਿਨੁ ਗੁਰ ਪੂਰੇ ਕਿਨੈ ਨ ਭਾਖੀ ॥
સંપૂર્ણ ગુરુ વગર કોઈએ પણ સત્યની વાત કરી નથી.
ਮਨਮੁਖਿ ਕੂੜੁ ਵਰਤੈ ਵਰਤਾਰਾ ਬਿਨੁ ਸਤਿਗੁਰ ਭਰਮੁ ਨ ਜਾਈ ਹੇ ॥੧੩॥
મનમુખી જીવોનું આ જ આચરણ છે કે તેમાં અસત્યનું વિચરણ થઈ રહ્યું છે પરંતુ સદ્દગુરુ વગર ભ્રમ દૂર થતો નથી ॥૧૩॥
ਸਤਿਗੁਰੁ ਵੇਪਰਵਾਹੁ ਸਿਰੰਦਾ ॥
સદ્દગુરુ પરમાત્મા અચિંત તેમજ સર્જક છે
ਨਾ ਜਮ ਕਾਣਿ ਨ ਛੰਦਾ ਬੰਦਾ ॥
ન તેને કોઈ યમનો ભય છે અને ન તો લોકો પર નિર્ભર છે,
ਜੋ ਤਿਸੁ ਸੇਵੇ ਸੋ ਅਬਿਨਾਸੀ ਨਾ ਤਿਸੁ ਕਾਲੁ ਸੰਤਾਈ ਹੇ ॥੧੪॥
જે તેની ભક્તિ કરે છે, તે કાળ પણ દુ:ખી કરતો નથી ॥૧૪॥
ਗੁਰ ਮਹਿ ਆਪੁ ਰਖਿਆ ਕਰਤਾਰੇ ॥
પરમેશ્વરે પોતાને ગુરુના હૃદયમાં પ્રગટ કરેલા છે
ਗੁਰਮੁਖਿ ਕੋਟਿ ਅਸੰਖ ਉਧਾਰੇ ॥
ગુરુના નામ-મંત્રથી કરોડો અસંખ્ય જીવોનો ઉદ્ધાર થયો છે.
ਸਰਬ ਜੀਆ ਜਗਜੀਵਨੁ ਦਾਤਾ ਨਿਰਭਉ ਮੈਲੁ ਨ ਕਾਈ ਹੇ ॥੧੫॥
જગતનું જીવન પરમેશ્વર બધા જીવોને આપનાર છે, તે નિર્ભય તેમજ પવિત્ર છે ॥૧૫॥
ਸਗਲੇ ਜਾਚਹਿ ਗੁਰ ਭੰਡਾਰੀ ॥
બધા જીવ ગુરુ ભંડારી પાસેથી જ માંગે છે,
ਆਪਿ ਨਿਰੰਜਨੁ ਅਲਖ ਅਪਾਰੀ ॥
તે પોતે માયાતીત, લક્ષ્યહીન તેમજ અપરંપાર છે.
ਨਾਨਕੁ ਸਾਚੁ ਕਹੈ ਪ੍ਰਭ ਜਾਚੈ ਮੈ ਦੀਜੈ ਸਾਚੁ ਰਜਾਈ ਹੇ ॥੧੬॥੪॥
નાનક સત્ય કહે છે અને ગુરુથી આ જ માંગે છે કે મને પોતાની રજામાં રાખીને સત્યનું દાન આપ ॥૧૬॥૪॥
ਮਾਰੂ ਮਹਲਾ ੧ ॥
મારુ મહેલ ૧॥
ਸਾਚੈ ਮੇਲੇ ਸਬਦਿ ਮਿਲਾਏ ॥
પરમાત્માએ શબ્દ ગુરુ દ્વારા જ પોતાની સાથે મળાવ્યો છે,
ਜਾ ਤਿਸੁ ਭਾਣਾ ਸਹਜਿ ਸਮਾਏ ॥
જ્યારે તેને સ્વીકાર થયું તો તે સરળ સ્વભાવ સત્યમાં સમાઈ ગયો.
ਤ੍ਰਿਭਵਣ ਜੋਤਿ ਧਰੀ ਪਰਮੇਸਰਿ ਅਵਰੁ ਨ ਦੂਜਾ ਭਾਈ ਹੇ ॥੧॥
ત્રણેય લોકમાં પરમેશ્વરે પોતાનો પ્રકાશ સ્થાપિત કરેલ છે, તેના જેવું મોટું બીજું કોઈ નથી ॥૧॥
ਜਿਸ ਕੇ ਚਾਕਰ ਤਿਸ ਕੀ ਸੇਵਾ ॥
જેના અમે સેવક છીએ, તેની જ ભક્તિમાં લીન રહીએ છીએ.
ਸਬਦਿ ਪਤੀਜੈ ਅਲਖ ਅਭੇਵਾ ॥
તે અલખ અભેદ્ય શબ્દની સ્તુતિથી જ ખુશ થાય છે.
ਭਗਤਾ ਕਾ ਗੁਣਕਾਰੀ ਕਰਤਾ ਬਖਸਿ ਲਏ ਵਡਿਆਈ ਹੇ ॥੨॥
તે ભક્તજનોનું કલ્યાણ કરનાર છે, આ તેની ઉદારતા છે કે શરણમાં આવેલા જીવોને ક્ષમા કરી દે છે ॥૨॥
ਦੇਦੇ ਤੋਟਿ ਨ ਆਵੈ ਸਾਚੇ ॥
જીવોને દેતાં દેતાં તે સચના ઘરમાં કોઈ અભાવ આવતો નથી,
ਲੈ ਲੈ ਮੁਕਰਿ ਪਉਦੇ ਕਾਚੇ ॥
પરંતુ ખોટા ઉપકાર અને ઈચ્છાઓ લઈને પણ તેઓ મોં ફેરવી લે છે.
ਮੂਲੁ ਨ ਬੂਝਹਿ ਸਾਚਿ ਨ ਰੀਝਹਿ ਦੂਜੈ ਭਰਮਿ ਭੁਲਾਈ ਹੇ ॥੩॥
તે પોતાના મુળને ઓળખતો નથી, સત્યમાં તેની કોઈ લગન લાગતી નથી, આથી દ્વેતભાવ તેમજ ભ્રમને કારણે ભટકતો રહે છે ॥૩॥
ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਾਗਿ ਰਹੇ ਦਿਨ ਰਾਤੀ ॥
ગુરુમુખ દિવસ-રાત માયા તરફથી જાગૃત રહે છે,
ਸਾਚੇ ਕੀ ਲਿਵ ਗੁਰਮਤਿ ਜਾਤੀ ॥
તે ગુરુ-મત પ્રમાણે સત્યમાં ધ્યાન લગાવવાની વિધિ સમજી લે છે.
ਮਨਮੁਖ ਸੋਇ ਰਹੇ ਸੇ ਲੂਟੇ ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਾਬਤੁ ਭਾਈ ਹੇ ॥੪॥
પરંતુ મનમુખ જીવ અજ્ઞાનની ઊંઘમાં પડી રહે છે, આથી કામાદિક વિકાર તેના શુભ ગુણોને લૂંટી લે છે. ગુરુમુખ પોતાના ગુણોની પુંજીને બચાવીને રાખે છે ॥૪॥
ਕੂੜੇ ਆਵੈ ਕੂੜੇ ਜਾਵੈ ॥
અસત્ય મનુષ્ય જન્મ-મરણ ચક્કરમાં પડી રહે છે.
ਕੂੜੇ ਰਾਤੀ ਕੂੜੁ ਕਮਾਵੈ ॥
તે અસત્યમાં રત રહીને અસત્ય કામ જ કરતો રહે છે.
ਸਬਦਿ ਮਿਲੇ ਸੇ ਦਰਗਹ ਪੈਧੇ ਗੁਰਮੁਖਿ ਸੁਰਤਿ ਸਮਾਈ ਹੇ ॥੫॥
જે શબ્દની સ્તુતિમાં લીન રહે છે, તેને જ સાચા દરબારમાં શોભા પ્રાપ્ત થાય છે અને ગુરુના માધ્યમથી તેનું સત્યમાં જ ધ્યાન લાગી રહે છે ॥૫॥
ਕੂੜਿ ਮੁਠੀ ਠਗੀ ਠਗਵਾੜੀ ॥ ਜਿਉ ਵਾੜੀ ਓਜਾੜਿ ਉਜਾੜੀ ॥
અસત્યમાં રત જીવરૂપી નારીના જીવન-રૂપી બગીચાનો કામાદિક ઠગોએ એમ વિનાશ કર્યો છે, જેમ પ્રાણીઓ વેરાન બગીચાનો નાશ કરે છે
ਨਾਮ ਬਿਨਾ ਕਿਛੁ ਸਾਦਿ ਨ ਲਾਗੈ ਹਰਿ ਬਿਸਰਿਐ ਦੁਖੁ ਪਾਈ ਹੇ ॥੬॥
હરિ-નામ વગર જીવનમાં કંઈ સ્વાદિષ્ટ લાગતું નથી, પરમાત્માને ભુલવાથી દુઃખ જ પ્રાપ્ત થાય છે ॥૬॥
ਭੋਜਨੁ ਸਾਚੁ ਮਿਲੈ ਆਘਾਈ ॥
જો સત્ય-નામરૂપી ભોજન મળી જાય તો મન તૃપ્ત થઈ જાય છે.
ਨਾਮ ਰਤਨੁ ਸਾਚੀ ਵਡਿਆਈ ॥
જેને કીમતી નામ-રત્ન મળી જાય છે, તેને જ યશ પ્રાપ્ત થાય છે.
ਚੀਨੈ ਆਪੁ ਪਛਾਣੈ ਸੋਈ ਜੋਤੀ ਜੋਤਿ ਮਿਲਾਈ ਹੇ ॥੭॥
જે આત્મ-સ્વરૂપને ઓળખી લે છે, તેને સત્યની ઓળખ થઈ જાય છે અને પછી તેનો પ્રકાશ પરમ-પ્રકાશમાં જોડાઈ જાય છે ॥૭॥