ਬੰਦਕ ਹੋਇ ਬੰਧ ਸੁਧਿ ਲਹੈ ॥੨੯॥
તે પ્રભુના ઓટલાનો સ્તુતિ કરવાવાળો બનીને માયાના મોહની સાંકળનો તફાવત મેળવી લે છે અને આના કપટમાં આવતો નથી ॥૨૯॥
ਭਭਾ ਭੇਦਹਿ ਭੇਦ ਮਿਲਾਵਾ ॥
જે મનુષ્ય પ્રભુથી બનેલી દૂરીને સમાપ્ત કરીને પોતાના મનને પ્રભુની યાદમાં જોડે છે
ਅਬ ਭਉ ਭਾਨਿ ਭਰੋਸਉ ਆਵਾ ॥
તે યાદની કૃપાથી સાંસારિક ડર દૂર કરવાથી તેને પ્રભુમાં શ્રદ્ધા બની જાય છે.
ਜੋ ਬਾਹਰਿ ਸੋ ਭੀਤਰਿ ਜਾਨਿਆ ॥
જે પરમાત્મા આખા જગતમાં વ્યાપક છે તેને તે પોતાની અંદર વસતો જાણી લે છે
ਭਇਆ ਭੇਦੁ ਭੂਪਤਿ ਪਹਿਚਾਨਿਆ ॥੩੦॥
અને જેમ-જેમ આ રાજ તેને ખુલે છે કે અંદર-બહાર દરેક જગ્યાએ પ્રભુ વસી રહ્યો છે તે સૃષ્ટિના માલિક-પ્રભુથી યાદોની સંધિ નાખી લે છે ॥૩૦॥
ਮਮਾ ਮੂਲ ਗਹਿਆ ਮਨੁ ਮਾਨੈ ॥
જો જગતના મૂળ પ્રભુને પોતાના મનમાં વસાવી લે તો મન ભટકવાથી હટી જાય છે.
ਮਰਮੀ ਹੋਇ ਸੁ ਮਨ ਕਉ ਜਾਨੈ ॥
જે જીવ આ તફાવત મેળવી લે છે કે પ્રભુ ચરણોમાં ટકવાથી મન ટકી જાય છે તે જીવ મનની દોડ ભાગને સમજી લે છે.
ਮਤ ਕੋਈ ਮਨ ਮਿਲਤਾ ਬਿਲਮਾਵੈ ॥
તેથી જો મન પ્રભુ ચરણોમાં જોડાવા લાગે તો કોઈ આ સારા કામમાં વિલંબ ના કરે
ਮਗਨ ਭਇਆ ਤੇ ਸੋ ਸਚੁ ਪਾਵੈ ॥੩੧॥
કારણ કે પ્રભુ ચરણોમાં જોડાવાની કૃપાથી મન પ્રભુમાં લીન થઇ જાય છે અને તે હંમેશા સ્થિર રહેનાર પ્રભુને પ્રાપ્ત કરી લે છે ॥૩૧॥
ਮਮਾ ਮਨ ਸਿਉ ਕਾਜੁ ਹੈ ਮਨ ਸਾਧੇ ਸਿਧਿ ਹੋਇ ॥
દરેક જીવનો જગતમાં આવવાનો વાસ્તવિક કામ મનથી છે તે કામ આ છે કે જીવ પોતાના મનને કાબુમાં રાખે. મનને વશમાં કરવાથી જ જીવને વાસ્તવિક હેતુને સફળતા હોય છે.
ਮਨ ਹੀ ਮਨ ਸਿਉ ਕਹੈ ਕਬੀਰਾ ਮਨ ਸਾ ਮਿਲਿਆ ਨ ਕੋਇ ॥੩੨॥
કબીર કહે છે કે જીવનું વાસ્તવિક કામ સંપૂર્ણ રીતથી ફક્ત મનથી જ છે મન જેવું જીવને બીજું કોઈ મળ્યું નથી જેની સાથે આનો વાસ્તવિક મતલબ પડતો હોય ॥૩૨॥
ਇਹੁ ਮਨੁ ਸਕਤੀ ਇਹੁ ਮਨੁ ਸੀਉ ॥
માયાની સાથે મળીને આ મન માયાનું રૂપ થઇ જાય છે.
ਇਹੁ ਮਨੁ ਪੰਚ ਤਤ ਕੋ ਜੀਉ ॥
આનંદ સ્વરૂપ હરિની સાથે મળીને આ મન આનંદ સ્વરૂપ હરિ બની જાય છે.
ਇਹੁ ਮਨੁ ਲੇ ਜਉ ਉਨਮਨਿ ਰਹੈ ॥
પરંતુ શરીરની સાથે જોડાઈને આ મન શરીર-રૂપ જ થઈ જાય છે.
ਤਉ ਤੀਨਿ ਲੋਕ ਕੀ ਬਾਤੈ ਕਹੈ ॥੩੩॥
પરંતુ જ્યારે મનુષ્ય આ મનને વશમાં કરીને સંપૂર્ણ પ્રસન્નતા ટકે છે ત્યારે તે આખા જગતમાં વ્યાપક પ્રભુની જ વાતો કરે છે ॥૩૩॥
ਯਯਾ ਜਉ ਜਾਨਹਿ ਤਉ ਦੁਰਮਤਿ ਹਨਿ ਕਰਿ ਬਸਿ ਕਾਇਆ ਗਾਉ ॥
હે ભાઈ! જો તું જીવનનો સાચો રસ્તો જાણવા ઈચ્છે છે તો પોતાની ખરાબ બુદ્ધિને સમાપ્ત કરી દે આ શરીર-રૂપી પિંડને પોતાના વશમાં લઇ આવ.
ਰਣਿ ਰੂਤਉ ਭਾਜੈ ਨਹੀ ਸੂਰਉ ਥਾਰਉ ਨਾਉ ॥੩੪॥
આ શરીરને વશમાં લઇ આવવું જાણે એક યુદ્ધ છે જો તું આ યુદ્ધમાં ઉલઝીને ઠોકર ના ખા તો તારું નામ શૂરવીર હોઈ શકે છે ॥૩૪॥
ਰਾਰਾ ਰਸੁ ਨਿਰਸ ਕਰਿ ਜਾਨਿਆ ॥
જે મનુષ્યએ માયાનો સ્વાદ ફીક્કો એવો સમજી લીધો છે
ਹੋਇ ਨਿਰਸ ਸੁ ਰਸੁ ਪਹਿਚਾਨਿਆ ॥
તેને માયાવી લાગણીથી બચી રહીને તે આધ્યાત્મિક આનંદ મેળવી લીધો છે.
ਇਹ ਰਸ ਛਾਡੇ ਉਹ ਰਸੁ ਆਵਾ ॥
જેને આ દુનિયાવાળા રસ છોડી દીધો છે તેને તે પ્રભુના નામનો આનંદ પ્રાપ્ત થઇ ગયો છે
ਉਹ ਰਸੁ ਪੀਆ ਇਹ ਰਸੁ ਨਹੀ ਭਾਵਾ ॥੩੫॥
કારણ કે જેને તે નામ-રસ પીધું છે તેને તે માયાવાળો સ્વાદ સારો લાગતો નથી ॥૩૫॥
ਲਲਾ ਐਸੇ ਲਿਵ ਮਨੁ ਲਾਵੈ ॥
જો કોઈ મનુષ્યનું મન આવી એકાગ્રતાથી પ્રભુની યાદમાં ધ્યાન જોડી લે
ਅਨਤ ਨ ਜਾਇ ਪਰਮ ਸਚੁ ਪਾਵੈ ॥
કે કોઈ બીજી તરફ ભટકે નહીં તો તેને સૌથી ઊંચો તેમજ હંમેશા સ્થિર રહેનાર પ્રભુ મળી જાય છે.
ਅਰੁ ਜਉ ਤਹਾ ਪ੍ਰੇਮ ਲਿਵ ਲਾਵੈ ॥
અને જો તે લગનની હાલતમાં પ્રેમની તાર લગાવી લે
ਤਉ ਅਲਹ ਲਹੈ ਲਹਿ ਚਰਨ ਸਮਾਵੈ ॥੩੬॥
તો તે દુર્લભ પ્રભુને તે મેળવી લે છે અને મેળવીને હંમેશા માટે તેના ચરણોમાં ટકી રહે છે ॥૩૬॥
ਵਵਾ ਬਾਰ ਬਾਰ ਬਿਸਨ ਸਮ੍ਹਾਰਿ ॥
હે ભાઈ! હંમેશા પ્રભુને પોતાના હ્રદયમાં યાદ રાખીને
ਬਿਸਨ ਸੰਮ੍ਹਾਰਿ ਨ ਆਵੈ ਹਾਰਿ ॥
જીવ મનુષ્ય જન્મની રમત હારીને આવતો નથી.
ਬਲਿ ਬਲਿ ਜੇ ਬਿਸਨਤਨਾ ਜਸੁ ਗਾਵੈ ॥
હું તે ભક્ત-જનથી બલિહાર જાઉં છુ જે પ્રભુના ગુણ ગાય છે.
ਵਿਸਨ ਮਿਲੇ ਸਭ ਹੀ ਸਚੁ ਪਾਵੈ ॥੩੭॥
પ્રભુને મળીને તે દરેક જગ્યાએ હંમેશા-સ્થિર રહેનાર પ્રભુને જ જુએ છે ॥૩૭॥
ਵਾਵਾ ਵਾਹੀ ਜਾਨੀਐ ਵਾ ਜਾਨੇ ਇਹੁ ਹੋਇ ॥
હે ભાઈ! તે પ્રભુથી જ ઓળખાણ કરવી જોઈએ. તે પ્રભુથી સંધિ નાખવાથી આ જીવ તે પ્રભુનું રૂપ જ થઇ જાય છે.
ਇਹੁ ਅਰੁ ਓਹੁ ਜਬ ਮਿਲੈ ਤਬ ਮਿਲਤ ਨ ਜਾਨੈ ਕੋਇ ॥੩੮॥
જયારે આ જીવ અને તે પ્રભુ એક-રૂપ થઇ જાય છે તો આ મળેલાને કોઈ બીજું સમજી શકતું નથી ॥૩૮॥
ਸਸਾ ਸੋ ਨੀਕਾ ਕਰਿ ਸੋਧਹੁ ॥
સારી રીતે તે પરમાત્માની સંભાળ કર. પોતાના મનને તે વચનોમાં લાવીને જોડ
ਘਟ ਪਰਚਾ ਕੀ ਬਾਤ ਨਿਰੋਧਹੁ ॥
જેનાથી આ મન પરમાત્માનું મિત્ર થઈ જાય.
ਘਟ ਪਰਚੈ ਜਉ ਉਪਜੈ ਭਾਉ ॥
પ્રભુમાં મનની મિત્રતાથી જયારે અંદર પ્રેમ ઉપજે છે
ਪੂਰਿ ਰਹਿਆ ਤਹ ਤ੍ਰਿਭਵਣ ਰਾਉ ॥੩੯॥
તો તે સ્થિતિમાં ત્રણેય ભવનોનો માલિક પરમાત્મા જ દરેક જગ્યાએ વ્યાપક દેખાઈ દે છે ॥૩૯॥
ਖਖਾ ਖੋਜਿ ਪਰੈ ਜਉ ਕੋਈ ॥
જો કોઈ મનુષ્ય પરમાત્માની શોધમાં લાગી જાય
ਜੋ ਖੋਜੈ ਸੋ ਬਹੁਰਿ ਨ ਹੋਈ ॥
આ રીતે જે પણ મનુષ્ય પ્રભુને મેળવી લે છે તે પછી જન્મતો-મરતો નથી.
ਖੋਜ ਬੂਝਿ ਜਉ ਕਰੈ ਬੀਚਾਰਾ ॥
જો કોઈ જીવ પ્રભુના ગુણોને સમજીને તેને વારંવાર યાદ કરે છે
ਤਉ ਭਵਜਲ ਤਰਤ ਨ ਲਾਵੈ ਬਾਰਾ ॥੪੦॥
તેને સંસાર-સમુદ્રને પાર કરવામાં વિલંભ લાગતો નથી ॥૪૦॥
ਸਸਾ ਸੋ ਸਹ ਸੇਜ ਸਵਾਰੈ ॥
તે પોતાના હૃદય-રૂપ પતિ પ્રભુની પથારી શણગારે છે.
ਸੋਈ ਸਹੀ ਸੰਦੇਹ ਨਿਵਾਰੈ ॥
તે જ જીવ-સખી પોતાના મનનો સંશય દૂર કરે છે.
ਅਲਪ ਸੁਖ ਛਾਡਿ ਪਰਮ ਸੁਖ ਪਾਵਾ ॥
જે જીવ-સ્ત્રી દુનિયાવાળા તુચ્છ સુખ છોડીને પ્રભુના પ્રેમનું સૌથી ઊંચું સુખ પ્રાપ્ત કરે છે
ਤਬ ਇਹ ਤ੍ਰੀਅ ਓੁਹੁ ਕੰਤੁ ਕਹਾਵਾ ॥੪੧॥
આ સ્થિતના બનવા પર જ વાસ્તવિક ભાવમાં ત્યારે જ આ જીવ પ્રભુની સ્ત્રી અને તે પ્રભુ જીવ-સ્ત્રીનો પતિ કહેવાય છે ॥૪૧॥
ਹਾਹਾ ਹੋਤ ਹੋਇ ਨਹੀ ਜਾਨਾ ॥
જીવે મનુષ્ય જન્મ પ્રાપ્ત કરીને તે પ્રભુને ઓળખ્યા નથી જે સાચે જ હસ્તીવાળો છે.
ਜਬ ਹੀ ਹੋਇ ਤਬਹਿ ਮਨੁ ਮਾਨਾ ॥
જયારે જીવને પ્રભુના અસ્તિત્વનો નિશ્ચય થઇ જાય છે ત્યારે આનું મન પ્રભુમાં માની જાય છે
ਹੈ ਤਉ ਸਹੀ ਲਖੈ ਜਉ ਕੋਈ ॥
પરમાત્મા છે તો જરૂર પરંતુ આ વિશ્વાસનો લાભ ત્યારે જ થાય છે જયારે કોઈ જીવ આ વાતને સમજી લે.
ਤਬ ਓਹੀ ਉਹੁ ਏਹੁ ਨ ਹੋਈ ॥੪੨॥
ત્યારે આ જીવ તે પ્રભુનું જ રૂપ થઇ જાય છે આ અલગ હસ્તીવાળો રહી જતો નથી ॥૪૨॥
ਲਿੰਉ ਲਿੰਉ ਕਰਤ ਫਿਰੈ ਸਭੁ ਲੋਗੁ ॥
આખું જગત આ જ કહેતું ફરે છે કે હું માયા સંભાળી લઉ હું માયા એકત્રિત કરી લઉં.
ਤਾ ਕਾਰਣਿ ਬਿਆਪੈ ਬਹੁ ਸੋਗੁ ॥
આ માયા માટે જ પછી જીવને ઘણી ચિંતાઓ આવી ઘેરે છે.
ਲਖਿਮੀ ਬਰ ਸਿਉ ਜਉ ਲਿਉ ਲਾਵੈ ॥
પરંતુ જ્યારે જીવ માયાને પતિ પરમાત્માની સાથે પ્રિત જોડે છે
ਸੋਗੁ ਮਿਟੈ ਸਭ ਹੀ ਸੁਖ ਪਾਵੈ ॥੪੩॥
ત્યારે આની ચિંતા સમાપ્ત થઇ જાય છે અને આ બધા સુખ પ્રાપ્ત કરી લે છે ॥૪૩॥
ਖਖਾ ਖਿਰਤ ਖਪਤ ਗਏ ਕੇਤੇ ॥
મરતા-ખપતા જીવન કેટલાય જન્મ વીતી ગયાં છે
ਖਿਰਤ ਖਪਤ ਅਜਹੂੰ ਨਹ ਚੇਤੇ ॥
ચક્કરોમાં પડ્યો હજી સુધી આ પ્રભુને યાદ કરતો નથી.
ਅਬ ਜਗੁ ਜਾਨਿ ਜਉ ਮਨਾ ਰਹੈ ॥
હવે આ જન્મમાં જ જો જગતની વાસ્તવિકતાને સમજીને આનું મન પ્રભુમાં ટકી જાય
ਜਹ ਕਾ ਬਿਛੁਰਾ ਤਹ ਥਿਰੁ ਲਹੈ ॥੪੪॥
તો જે પ્રભુથી આ અલગ થયેલ છે તેમાં આને ઠેકાણું મળી શકે છે ॥૪૪॥