ਇਹੁ ਜੀਉ ਸਦਾ ਮੁਕਤੁ ਹੈ ਸਹਜੇ ਰਹਿਆ ਸਮਾਇ ॥੨॥
આ જીવાત્મા તો હંમેશા મુક્ત છે અને સરળતાથી પ્રભુમાં લીન રહે છે ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું ॥
ਪ੍ਰਭਿ ਸੰਸਾਰੁ ਉਪਾਇ ਕੈ ਵਸਿ ਆਪਣੈ ਕੀਤਾ ॥
પ્રભુએ આ સંસાર ઉત્પન્ન કરીને તેને પોતાના વશમાં કરેલું છે
ਗਣਤੈ ਪ੍ਰਭੂ ਨ ਪਾਈਐ ਦੂਜੈ ਭਰਮੀਤਾ ॥
પ્રભુ ગણના અર્થાત ચતુરાઈથી પ્રાપ્ત થતા નથી અને મનુષ્ય તો દ્વૈતભાવમાં જ ભટકે છે
ਸਤਿਗੁਰ ਮਿਲਿਐ ਜੀਵਤੁ ਮਰੈ ਬੁਝਿ ਸਚਿ ਸਮੀਤਾ ॥
સદ્દગુરુને મળવાથી મનુષ્ય જીવંત જ માયાના ત્યાગથી મરતો રહે છે અને આ રહસ્યને સમજવાથી તે સત્યમાં સમાય જાય છે
ਸਬਦੇ ਹਉਮੈ ਖੋਈਐ ਹਰਿ ਮੇਲਿ ਮਿਲੀਤਾ ॥
શબ્દના માધ્યમથી અહંકાર મટી જાય છે અને પ્રાણી હરિના મિલનમાં મળી જાય છે
ਸਭ ਕਿਛੁ ਜਾਣੈ ਕਰੇ ਆਪਿ ਆਪੇ ਵਿਗਸੀਤਾ ॥੪॥
પ્રભુ પોતે જ બધું જાણે છે અને બધું તમે જ કરો છે પોતાની રચનાને જોઈને તે પોતે જ પ્રસન્ન થાય છે ॥૪॥
ਸਲੋਕੁ ਮਃ ੩ ॥
શ્લોક મહેલ ૩॥
ਸਤਿਗੁਰ ਸਿਉ ਚਿਤੁ ਨ ਲਾਇਓ ਨਾਮੁ ਨ ਵਸਿਓ ਮਨਿ ਆਇ ॥
જે વ્યક્તિએ સદ્દગુરુથી મન લગાડ્યું નથી અને ના તો પ્રભુના નામે મનમાં આવીને નિવાસ કર્યો
ਧ੍ਰਿਗੁ ਇਵੇਹਾ ਜੀਵਿਆ ਕਿਆ ਜੁਗ ਮਹਿ ਪਾਇਆ ਆਇ ॥
તેના આ જીવનને ધિક્કાર છે આ જગતમાં આવીને તેને શું લાભ પ્રાપ્ત કર્યો
ਮਾਇਆ ਖੋਟੀ ਰਾਸਿ ਹੈ ਏਕ ਚਸੇ ਮਹਿ ਪਾਜੁ ਲਹਿ ਜਾਇ ॥
માયા એક ખોટી સંપત્તિ છે અને એક ક્ષણમાં જ તેનો પાખંડ પ્રગટ થઈ જાય છે
ਹਥਹੁ ਛੁੜਕੀ ਤਨੁ ਸਿਆਹੁ ਹੋਇ ਬਦਨੁ ਜਾਇ ਕੁਮਲਾਇ ॥
જ્યારે આ મનુષ્યના હાથમાંથી નીકળી જાય છે તો તેનું શરીર કાળું થઈ જાય છે અને મોં કરમાય જાય છે
ਜਿਨ ਸਤਿਗੁਰ ਸਿਉ ਚਿਤੁ ਲਾਇਆ ਤਿਨੑ ਸੁਖੁ ਵਸਿਆ ਮਨਿ ਆਇ ॥
જેને પોતાનું મન સદ્દગુરુથી લગાડેલું છે તેના મનમાં સુખ આવીને વસી જાય છે
ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਵਹਿ ਰੰਗ ਸਿਉ ਹਰਿ ਨਾਮਿ ਰਹੇ ਲਿਵ ਲਾਇ ॥
તે હરિના નામનો પ્રેમ પૂર્વક સ્મરણ કરે છે અને હરિના નામમાં જ તે લીન રહે છે
ਨਾਨਕ ਸਤਿਗੁਰ ਸੋ ਧਨੁ ਸਉਪਿਆ ਜਿ ਜੀਅ ਮਹਿ ਰਹਿਆ ਸਮਾਇ ॥
હે નાનક! સદ્દગુરુએ તેને તે નામ-ધન સોંપ્યું છે જે તેના મનમાં સમાયેલ રહે છે
ਰੰਗੁ ਤਿਸੈ ਕਉ ਅਗਲਾ ਵੰਨੀ ਚੜੈ ਚੜਾਇ ॥੧॥
તેને પ્રભુના પ્રેમનો ગાઢ રંગ પ્રાપ્ત થયો છે જેનો રંગ દિવસે-દિવસે વધતો જાય છે ॥૧॥
ਮਃ ੩ ॥
મહેલ ૩ ॥
ਮਾਇਆ ਹੋਈ ਨਾਗਨੀ ਜਗਤਿ ਰਹੀ ਲਪਟਾਇ ॥
માયા એક એવી નાગણી છે જેણે આખા જગતને પોતાની લપેટમાં લઈ લીધું છે
ਇਸ ਕੀ ਸੇਵਾ ਜੋ ਕਰੇ ਤਿਸ ਹੀ ਕਉ ਫਿਰਿ ਖਾਇ ॥
જે તેની સેવા કરે છે અંતે તે તેને જ ગળી જાય છે
ਗੁਰਮੁਖਿ ਕੋਈ ਗਾਰੜੂ ਤਿਨਿ ਮਲਿ ਦਲਿ ਲਾਈ ਪਾਇ ॥
કોઈ દુર્લભ જ ગુરુમુખ છે જે તેના વિષની ઔષધિ રૂપી મંત્ર જાણે છે તે તેને ઘસીને તથા કચળીને પોતાના પગમાં નાખી દે છે
ਨਾਨਕ ਸੇਈ ਉਬਰੇ ਜਿ ਸਚਿ ਰਹੇ ਲਿਵ ਲਾਇ ॥੨॥
હે નાનક! આ માયા નાગણીથી તે જ બચે છે જે સત્યના ધ્યાનમાં મગ્ન રહે છે ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું ॥
ਢਾਢੀ ਕਰੇ ਪੁਕਾਰ ਪ੍ਰਭੂ ਸੁਣਾਇਸੀ ॥
જ્યારે કોઈ રડીને બોલાવે છે તો પ્રભુ એને સાંભળે છે
ਅੰਦਰਿ ਧੀਰਕ ਹੋਇ ਪੂਰਾ ਪਾਇਸੀ ॥
તેના મનમાં ધૈર્ય હોય છે અને તે સંપૂર્ણ પ્રભુને પ્રાપ્ત કરી લે છે
ਜੋ ਧੁਰਿ ਲਿਖਿਆ ਲੇਖੁ ਸੇ ਕਰਮ ਕਮਾਇਸੀ ॥
શરૂઆતથી જેના નસીબમાં જેવા લેખ લખેલા હોય છે મનુષ્ય તેવા જ કર્મ કરે છે
ਜਾ ਹੋਵੈ ਖਸਮੁ ਦਇਆਲੁ ਤਾ ਮਹਲੁ ਘਰੁ ਪਾਇਸੀ ॥
જ્યારે પ્રભુ-પતિ દયાળુ થઈ જાય છે તો તે પ્રભુના મહેલમાં જ પોતાનું સાચું ઘર પ્રાપ્ત કરી લે છે
ਸੋ ਪ੍ਰਭੁ ਮੇਰਾ ਅਤਿ ਵਡਾ ਗੁਰਮੁਖਿ ਮੇਲਾਇਸੀ ॥੫॥
તે મારો પ્રભુ ખુબ મોટો છે જે ગુરુના માધ્યમથી જ મળે છે ॥૫॥
ਸਲੋਕ ਮਃ ੩ ॥
શ્લોક મહેલ ૩ ॥
ਸਭਨਾ ਕਾ ਸਹੁ ਏਕੁ ਹੈ ਸਦ ਹੀ ਰਹੈ ਹਜੂਰਿ ॥
બધાનો માલિક એક પ્રભુ જ છે જે હંમેશા સાથે જ રહે છે
ਨਾਨਕ ਹੁਕਮੁ ਨ ਮੰਨਈ ਤਾ ਘਰ ਹੀ ਅੰਦਰਿ ਦੂਰਿ ॥
હે નાનક! જે જીવ-સ્ત્રી તેનો હુકમ માનતી નથી તો તેના હૃદય-ઘરમાં રહેલા પ્રભુ ક્યાંય દૂર જ લાગે છે
ਹੁਕਮੁ ਭੀ ਤਿਨੑਾ ਮਨਾਇਸੀ ਜਿਨੑ ਕਉ ਨਦਰਿ ਕਰੇਇ ॥
પરંતુ જેના પર પ્રભુ દયા-દૃષ્ટિ ધારણ કરે છે તે તેના હુકમનું પાલન કરે છે
ਹੁਕਮੁ ਮੰਨਿ ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ ਪ੍ਰੇਮ ਸੁਹਾਗਣਿ ਹੋਇ ॥੧॥
જેણે પ્રભુ-પતિના હુકમને માનીને સુખની પ્રાપ્તિ કરે છે તે જીવાત્મા તેની વ્હાલી સુહાગણ બની ગઈ છે ॥૧॥
ਮਃ ੩ ॥
મહેલ ૩ ॥
ਰੈਣਿ ਸਬਾਈ ਜਲਿ ਮੁਈ ਕੰਤ ਨ ਲਾਇਓ ਭਾਉ ॥
જે જીવાત્મા પતિ-પ્રભુથી પ્રેમ કરતી નથી તે આખી રાત દુઃખમાં સળગતી મૃત્યુને પ્રાપ્ત થતી રહે છે
ਨਾਨਕ ਸੁਖਿ ਵਸਨਿ ਸੋੁਹਾਗਣੀ ਜਿਨੑ ਪਿਆਰਾ ਪੁਰਖੁ ਹਰਿ ਰਾਉ ॥੨॥
હે નાનક! તે જીવ-સ્ત્રી સુખમાં રહે છે જે પરમાત્માથી સાચો પ્રેમ કાયમ કરીને તેને જ પ્રાપ્ત કરે છે ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું ॥
ਸਭੁ ਜਗੁ ਫਿਰਿ ਮੈ ਦੇਖਿਆ ਹਰਿ ਇਕੋ ਦਾਤਾ ॥
મેં આખું જગત ફરીને જોઈ લીધું છે કે એક હરિ જ બધા જીવોનો દાતા છે
ਉਪਾਇ ਕਿਤੈ ਨ ਪਾਈਐ ਹਰਿ ਕਰਮ ਬਿਧਾਤਾ ॥
કોઈ પણ ઉપાય ચતુરાઈ વગેરેથી કર્મોના વિધાતા હરિ મેળવી શકતા નથી
ਗੁਰ ਸਬਦੀ ਹਰਿ ਮਨਿ ਵਸੈ ਹਰਿ ਸਹਜੇ ਜਾਤਾ ॥
ગુરુના શબ્દ દ્વારા હરિ-પ્રભુ મનુષ્યના મનમાં નિવાસ કરી જાય છે અને સરળતાથી તે ઓળખાય છે
ਅੰਦਰਹੁ ਤ੍ਰਿਸਨਾ ਅਗਨਿ ਬੁਝੀ ਹਰਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸਰਿ ਨਾਤਾ ॥
તેની અંદરથી તૃષ્ણાની અગ્નિ ઓલવાય જાય છે અને તે હરિ નામ અમૃતના સરોવરમાં સ્નાન કરી લે છે
ਵਡੀ ਵਡਿਆਈ ਵਡੇ ਕੀ ਗੁਰਮੁਖਿ ਬੋਲਾਤਾ ॥੬॥
તે મહાન પરમાત્માની ખુબ મહાનતા કરી છે કે તે પોતાની ગુણસ્તુતિ પણ ગુરુમુખોથી કરાવે છે ॥૬॥
ਸਲੋਕੁ ਮਃ ੩ ॥
શ્લોક મહેલ ૩ ॥
ਕਾਇਆ ਹੰਸ ਕਿਆ ਪ੍ਰੀਤਿ ਹੈ ਜਿ ਪਇਆ ਹੀ ਛਡਿ ਜਾਇ ॥
શરીર અને આત્માની કેવી પ્રીતિ છે જે અંતકાળમાં આ પાર્થિવ શરીરને ત્યાગ કરીને આત્મા ચાલી જાય છે
ਏਸ ਨੋ ਕੂੜੁ ਬੋਲਿ ਕਿ ਖਵਾਲੀਐ ਜਿ ਚਲਦਿਆ ਨਾਲਿ ਨ ਜਾਇ ॥
જ્યારે ચાલવાના સમયે આ શરીર સાથે જતું નથી તો આ અસત્ય બોલી-બોલીને શા માટે રમાડવું જોઈએ અર્થાત અસત્ય બોલીને રાખવાનો શું લાભ?