ਵਰਨੁ ਭੇਖੁ ਅਸਰੂਪੁ ਸੁ ਏਕੋ ਏਕੋ ਸਬਦੁ ਵਿਡਾਣੀ ॥
તે એકનો રંગ, વેશ તેમજ સ્વરૂપ ખુબ સુંદર છે અને પોતે જ અદ્દભુત શબ્દ છે.
ਸਾਚ ਬਿਨਾ ਸੂਚਾ ਕੋ ਨਾਹੀ ਨਾਨਕ ਅਕਥ ਕਹਾਣੀ ॥੬੭॥
હે નાનક! પરમ સત્ય વગર કોઈ પણ શુદ્ધ નથી અને પરમાત્માની લીલાની વાર્તા પણ વાસ્તવમાં અકથનીય છે ॥૬૭॥
ਕਿਤੁ ਕਿਤੁ ਬਿਧਿ ਜਗੁ ਉਪਜੈ ਪੁਰਖਾ ਕਿਤੁ ਕਿਤੁ ਦੁਖਿ ਬਿਨਸਿ ਜਾਈ ॥
હે મહાપુરૂષ! સિધ્ધોએ ફરી પૂછ્યું – આ જગત કઈ-કઈ વિધિ દ્વારા ઉત્પન્ન થાય છે અને ક્યાં-ક્યાં કારણે દુઃખોમાં નાશ થઈ જાય છે?
ਹਉਮੈ ਵਿਚਿ ਜਗੁ ਉਪਜੈ ਪੁਰਖਾ ਨਾਮਿ ਵਿਸਰਿਐ ਦੁਖੁ ਪਾਈ ॥
ગુરુ નાનકે સમજાવ્યું કે આ જગત અહમમાં ઉત્પન્ન થાય છે અને જો આને નામ ભૂલી જાય તો આ દુઃખ પ્રાપ્ત કરે છે.
ਗੁਰਮੁਖਿ ਹੋਵੈ ਸੁ ਗਿਆਨੁ ਤਤੁ ਬੀਚਾਰੈ ਹਉਮੈ ਸਬਦਿ ਜਲਾਏ ॥
જે ગુરુમુખ હોય છે, તે જ્ઞાન તત્વનો વિચાર કરે છે અને શબ્દો દ્વારા અહમને સળગાવી દે છે.
ਤਨੁ ਮਨੁ ਨਿਰਮਲੁ ਨਿਰਮਲ ਬਾਣੀ ਸਾਚੈ ਰਹੈ ਸਮਾਏ ॥
નિર્મળ વાણી દ્વારા તેનું શરીર-મન પવિત્ર થઈ જાય છે અને પછી તે સત્યમાં જ સમાયેલ રહે છે.
ਨਾਮੇ ਨਾਮਿ ਰਹੈ ਬੈਰਾਗੀ ਸਾਚੁ ਰਖਿਆ ਉਰਿ ਧਾਰੇ ॥
નામથી ઉત્પન્ન થયેલ નામમાં લીન રહીને વેરાગી બની રહે છે અને સત્યને હૃદયમાં ધારણ કરીને રાખે છે.
ਨਾਨਕ ਬਿਨੁ ਨਾਵੈ ਜੋਗੁ ਕਦੇ ਨ ਹੋਵੈ ਦੇਖਹੁ ਰਿਦੈ ਬੀਚਾਰੇ ॥੬੮॥
નાનક કહે છે કે પોતાના હૃદયમાં વિચાર કરીને જોઈ લે, નામ વગર ક્યારેય યોગ થતો નથી ॥૬૮॥
ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਾਚੁ ਸਬਦੁ ਬੀਚਾਰੈ ਕੋਇ ॥
ગુરુ સિધ્ધોને સમજાવે છે કે કોઈ દુર્લભ ગુરુમુખ જ સાચા શબ્દનો વિચાર કરે છે.
ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਚੁ ਬਾਣੀ ਪਰਗਟੁ ਹੋਇ ॥
આ રીતે ગુરુમુખના મનમાં સાચી વાણી પ્રગટ થઈ જાય છે.
ਗੁਰਮੁਖਿ ਮਨੁ ਭੀਜੈ ਵਿਰਲਾ ਬੂਝੈ ਕੋਇ ॥
તેનું મન નામ રસમાં પલળી જાય છે, પરંતુ આ સત્યને કોઈ દુર્લભ જ સમજે છે.
ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਿਜ ਘਰਿ ਵਾਸਾ ਹੋਇ ॥
ગુરુમુખનો પોતાના વાસ્તવિક ઘરમાં નિવાસ થઈ જાય છે અને
ਗੁਰਮੁਖਿ ਜੋਗੀ ਜੁਗਤਿ ਪਛਾਣੈ ॥
તે યોગના વિચારને ઓળખી લે છે.
ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਨਕ ਏਕੋ ਜਾਣੈ ॥੬੯॥
નાનક કહે છે કે ગુરુમુખ ફક્ત પરમાત્મને જ જાણે છે ॥૬૯॥
ਬਿਨੁ ਸਤਿਗੁਰ ਸੇਵੇ ਜੋਗੁ ਨ ਹੋਈ ॥
ગુરુ સિદ્ધોને ઉપદેશ દે છે કે સદ્દગુરૂની સેવા કર્યા વગર યોગ-સાધના થઈ શકતી નથી અને
ਬਿਨੁ ਸਤਿਗੁਰ ਭੇਟੇ ਮੁਕਤਿ ਨ ਕੋਈ
સદ્દગુરુથી મેળાપ કર્યા વગર કોઈની મુક્તિ થતી નથી.
ਬਿਨੁ ਸਤਿਗੁਰ ਭੇਟੇ ਨਾਮੁ ਪਾਇਆ ਨ ਜਾਇ ॥
સદ્દગુરુથી સાક્ષાત્કાર કર્યા વગર નામ પ્રાપ્ત થતું નથી અને
ਬਿਨੁ ਸਤਿਗੁਰ ਭੇਟੇ ਮਹਾ ਦੁਖੁ ਪਾਇ ॥
સદ્દગુરુથી મેળાપ કર્યા વગર જીવ ખુબ દુઃખ પ્રાપ્ત કરે છે.
ਬਿਨੁ ਸਤਿਗੁਰ ਭੇਟੇ ਮਹਾ ਗਰਬਿ ਗੁਬਾਰਿ ॥
સદ્દગુરુથી મેળાપ વગર અહંકાર દ્વારા મનમાં અજ્ઞાનરૂપી અંધકાર બની રહે છે.
ਨਾਨਕ ਬਿਨੁ ਗੁਰ ਮੁਆ ਜਨਮੁ ਹਾਰਿ ॥੭੦॥
નાનક કહે છે કે અશિક્ષિત જીવ પોતાનો જન્મ વ્યર્થ જ ગુમાવીને પ્રાણ ત્યાગી ગયો છે ॥૭૦॥
ਗੁਰਮੁਖਿ ਮਨੁ ਜੀਤਾ ਹਉਮੈ ਮਾਰਿ ॥
ગુરુમુખે અભિમાનને સમાપ્ત કરીને પોતાનું મન જીતી લીધું છે અને
ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਾਚੁ ਰਖਿਆ ਉਰ ਧਾਰਿ ॥
સત્યને હૃદયમાં ધારણ કરીને રાખ્યું છે.
ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਗੁ ਜੀਤਾ ਜਮਕਾਲੁ ਮਾਰਿ ਬਿਦਾਰਿ ॥
તેને મૃત્યુનો ભય સમાપ્ત કરીને જગત પર જીત મેળવી લીધી છે અને
ਗੁਰਮੁਖਿ ਦਰਗਹ ਨ ਆਵੈ ਹਾਰਿ ॥
તે યમરાજથી હાર પ્રાપ્ત કરતો નથી.
ਗੁਰਮੁਖਿ ਮੇਲਿ ਮਿਲਾਏ ਸੋੁ ਜਾਣੈ ॥
ગુરુમુખ જીવનથી હારીને દરબારમાં આવતો નથી.
ਨਾਨਕ ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਬਦਿ ਪਛਾਣੈ ॥੭੧॥
નાનક કહે છે કે ગુરુમુખ શબ્દને ઓળખી લે છે, પરંતુ આ સત્યને ગુરુમુખ જ જાણે છે, જેને પ્રભુ સાથે મળાવી લે છે ॥૭૧॥
ਸਬਦੈ ਕਾ ਨਿਬੇੜਾ ਸੁਣਿ ਤੂ ਅਉਧੂ ਬਿਨੁ ਨਾਵੈ ਜੋਗੁ ਨ ਹੋਈ ॥
હે અવધૂત! ગુરુ કહે છે કે હવે તું શબ્દના સંબંધોમાં ચાલી રહેલી ગોષ્ઠિના નિષ્કર્ષ વિશે જરા ધ્યાનથી સાંભળ કે નામ વગર કોઈ યોગ-સાધના થતી નથી.
ਨਾਮੇ ਰਾਤੇ ਅਨਦਿਨੁ ਮਾਤੇ ਨਾਮੈ ਤੇ ਸੁਖੁ ਹੋਈ ॥
નામમાં લીન જીવ રોજ મસ્ત રહે છે અને નામથી જ સાચું સુખ પ્રાપ્ત થાય છે.
ਨਾਮੈ ਹੀ ਤੇ ਸਭੁ ਪਰਗਟੁ ਹੋਵੈ ਨਾਮੇ ਸੋਝੀ ਪਾਈ ॥
નામથી જ બધું જ પ્રગટ થાય છે અને નામથી જ જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે.
ਬਿਨੁ ਨਾਵੈ ਭੇਖ ਕਰਹਿ ਬਹੁਤੇਰੇ ਸਚੈ ਆਪਿ ਖੁਆਈ ॥
નામ વિહીન લોકો ઘણા બધા ધમાલ કરે છે અને સાચા પરમાત્માએ પોતે જ દુનિયાને ભુલાવેલી છે.
ਸਤਿਗੁਰ ਤੇ ਨਾਮੁ ਪਾਈਐ ਅਉਧੂ ਜੋਗ ਜੁਗਤਿ ਤਾ ਹੋਈ ॥
હે અવધૂત! જો સદ્દગુરુથી નામ પ્રાપ્ત થઈ જાય તો જ યોગ્ય-વિચાર સફળ થાય છે.
ਕਰਿ ਬੀਚਾਰੁ ਮਨਿ ਦੇਖਹੁ ਨਾਨਕ ਬਿਨੁ ਨਾਵੈ ਮੁਕਤਿ ਨ ਹੋਈ ॥੭੨॥
ગુરુ નાનક દેવ કહે છે કે પોતાના મનથી વિચારીને જોઈ લે, નામ વગર જીવની મુક્તિ થતી નથી ॥૭૨॥
ਤੇਰੀ ਗਤਿ ਮਿਤਿ ਤੂਹੈ ਜਾਣਹਿ ਕਿਆ ਕੋ ਆਖਿ ਵਖਾਣੈ ॥
ગુરુ નાનક દેવ અંતિમ પદમાં પરમેશ્વરની સ્તુતિ કરતાં કહે છે કે હે પ્રભુ! તારી જે ગતિ તેમજ વિસ્તાર છે, તેને ફક્ત તું જ જાણે છે, કોઈ કહીને શું વખાણ કરી શકે છે?
ਤੂ ਆਪੇ ਗੁਪਤਾ ਆਪੇ ਪਰਗਟੁ ਆਪੇ ਸਭਿ ਰੰਗ ਮਾਣੈ ॥
તું પોતે જ નિર્ગુણ રૂપમાં ગુપ્ત રહે છે, પોતે જ સગુણ રૂપમાં પ્રગટ થઈ જાય છે અને પોતે જ બધા રંગોનો આનંદ લે છે.
ਸਾਧਿਕ ਸਿਧ ਗੁਰੂ ਬਹੁ ਚੇਲੇ ਖੋਜਤ ਫਿਰਹਿ ਫੁਰਮਾਣੈ ॥
ઘણા બધા સિદ્ધ-સાધક, ગુરુ તેમજ શિષ્ય તારા હુકમમાં જ શોધતા રહે છે.
ਮਾਗਹਿ ਨਾਮੁ ਪਾਇ ਇਹ ਭਿਖਿਆ ਤੇਰੇ ਦਰਸਨ ਕਉ ਕੁਰਬਾਣੈ ॥
તે તારાથી તારા નામનું દાન માંગે છે, તારાથી આ જ ભિક્ષા પ્રાપ્ત કરે છે અને દર્શન પર જ બલિહાર જાય છે.
ਅਬਿਨਾਸੀ ਪ੍ਰਭਿ ਖੇਲੁ ਰਚਾਇਆ ਗੁਰਮੁਖਿ ਸੋਝੀ ਹੋਈ ॥
આ જગત અવિનાશી પ્રભુએ પોતાની એક લીલા રચેલી છે, પરંતુ સમજ ગુરુમુખને જ આપી છે.
ਨਾਨਕ ਸਭਿ ਜੁਗ ਆਪੇ ਵਰਤੈ ਦੂਜਾ ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਈ ॥੭੩॥੧॥
ગુરુ નાનક કહે છે કે પરમાત્મા પોતે જ બધા યુગોમાં છે અને તેના સિવાય કોઈ નથી ॥૭૩॥૧॥