ਜੀਅ ਜੰਤ ਸਭ ਸਾਰੀ ਕੀਤੇ ਪਾਸਾ ਢਾਲਣਿ ਆਪਿ ਲਗਾ ॥੨੬॥
બધા જીવ-જંતુ કુકરી બનેલ છે પ્રભુ પોતે પાસા ફેંકે છે કેટલીક કુકરી પહોંચી જાય છે કેટલીય તે ચારેય ખાનાના ચક્કરમાં જ પડી રહે છે ॥૨૬॥
ਭਭੈ ਭਾਲਹਿ ਸੇ ਫਲੁ ਪਾਵਹਿ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਜਿਨ੍ਹ੍ਹ ਕਉ ਭਉ ਪਇਆ ॥
ગુરુની કૃપાથી જે મનુષ્યોના મનમાં પરમાત્માનો ડર ટકી જાય છે તે મનુષ્ય તેના દર્શન કરવાનો પ્રયત્ન કરે છે અને પોતાના પ્રયત્નનું ફળ મેળવી લે છે.
ਮਨਮੁਖ ਫਿਰਹਿ ਨ ਚੇਤਹਿ ਮੂੜੇ ਲਖ ਚਉਰਾਸੀਹ ਫੇਰੁ ਪਇਆ ॥੨੭॥
પરંતુ વાંચેલી વિદ્યાના આશરે પોતાને સમજદાર સમજનાર જે મૂર્ખ લોકો પોતાના મનની પાછળ ચાલે છે તે બીજી જ તરફ ભટકે છે પરમાત્માને યાદ કરતા નથી તેને ચોર્યાસી લાખ યોનીઓનું ચક્કર નસીબ થતું નથી ॥૨૭॥
ਮੰਮੈ ਮੋਹੁ ਮਰਣੁ ਮਧੁਸੂਦਨੁ ਮਰਣੁ ਭਇਆ ਤਬ ਚੇਤਵਿਆ ॥
માયાનો મોહ મનુષ્યના આધ્યાત્મિક મૃત્યુનું મૂળ હોય છે મનુષ્ય આખી ઉમર આ મોહમાં ફસાઈ રહે છે જ્યારે મૃત્યુ માથા પર આવે છે ત્યારે પરમાત્માને યાદ કરવાનો વિચાર આવે છે.
ਕਾਇਆ ਭੀਤਰਿ ਅਵਰੋ ਪੜਿਆ ਮੰਮਾ ਅਖਰੁ ਵੀਸਰਿਆ ॥੨੮॥
જ્યાં સુધી જીવિત રહ્યો વાંચેલી વિદ્યાના આશરે બીજી જ વાતો વાંચતો રહ્યો ન મૃત્યુ યાદ આવ્યું ન મધુસુદન પરમાત્મા યાદ આવ્યા ॥૨૮॥
ਯਯੈ ਜਨਮੁ ਨ ਹੋਵੀ ਕਦ ਹੀ ਜੇ ਕਰਿ ਸਚੁ ਪਛਾਣੈ ॥
પરમાત્માને સર્વ-વ્યાપક સમજે અને પરમાત્માની સાથે ગાઢ જાણ-ઓળખ બનાવે તો તેને બીજી વાર ક્યારેય જન્મ-મરણનું ચક્કર મળતું નથી
ਗੁਰਮੁਖਿ ਆਖੈ ਗੁਰਮੁਖਿ ਬੂਝੈ ਗੁਰਮੁਖਿ ਏਕੋ ਜਾਣੈ ॥੨੯॥
હે મન! પોતાની વિદ્યાનો આશરો લેવાની જગ્યાએ જો મનુષ્ય ગુરુના બતાવેલ રસ્તા પર ચાલીને હંમેશા સ્થિર રહેનાર પરમાત્માને દરેક જગ્યાએ જુએ પરમાત્માની મહિમા કરતો રહે ॥૨૯॥
ਰਾਰੈ ਰਵਿ ਰਹਿਆ ਸਭ ਅੰਤਰਿ ਜੇਤੇ ਕੀਏ ਜੰਤਾ ॥
જેટલા પણ જીવ સૃષ્ટિમાં પરમાત્માએ ઉત્પન્ન કરેલ છે તે બધાની અંદર પ્રભુ પોતે હાજર છે. જીવ ઉત્પન્ન કરીને બધાને પરમાત્માએ માયાની મહેનત-કમાણીમાં લગાવેલ છે.
ਜੰਤ ਉਪਾਇ ਧੰਧੈ ਸਭ ਲਾਏ ਕਰਮੁ ਹੋਆ ਤਿਨ ਨਾਮੁ ਲਇਆ ॥੩੦॥
જેના પર તેની કૃપા હોય છે તે જ તેનું નામ સ્મરણ કરે છે હે મન! વિદ્યા પણ દાન છે પરંતુ પ્રભુનું નામ બધાથી ઊંચું દાન છે. વાંચેલ હોવાનો ગુમાન ના કર્યે જા ॥૩૦॥
ਲਲੈ ਲਾਇ ਧੰਧੈ ਜਿਨਿ ਛੋਡੀ ਮੀਠਾ ਮਾਇਆ ਮੋਹੁ ਕੀਆ ॥
જે પરમાત્માએ પોતાની રચેલી સૃષ્ટિ માયાની મહેનત-કમાણીમાં લગાવેલ છે જેને જીવો માટે માયાનો મોહ મીઠો બનાવી દીધો છે તેની જ રજામાં તેનો હુકમ ચાલે છે.
ਖਾਣਾ ਪੀਣਾ ਸਮ ਕਰਿ ਸਹਣਾ ਭਾਣੈ ਤਾ ਕੈ ਹੁਕਮੁ ਪਇਆ ॥੩੧॥
અને જીવોને ખાવા-પીવાના પદાર્થ અને તે રીતે દુઃખ પણ સહેવાને મળે છે માલિકની રજાને સમજવી બધાથી ઊંચી વિદ્યા છે ॥૩૧॥
ਵਵੈ ਵਾਸੁਦੇਉ ਪਰਮੇਸਰੁ ਵੇਖਣ ਕਉ ਜਿਨਿ ਵੇਸੁ ਕੀਆ ॥
પરમાત્મા પરમેશ્વર પોતે જ છે જેને તમાશો જોવા માટે આ જગત રચ્યું છે દરેક જીવની સારી સંભાળ કરે છે
ਵੇਖੈ ਚਾਖੈ ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਜਾਣੈ ਅੰਤਰਿ ਬਾਹਰਿ ਰਵਿ ਰਹਿਆ ॥੩੨॥
દરેકના મનની બધી વાતો જાણે છે અને અંદર-બહાર દરેક જગ્યાએ વ્યાપક છે હે મન! જો તું વાંચેલ છે તો તફાવત સમજ ॥૩૨॥
ੜਾੜੈ ਰਾੜਿ ਕਰਹਿ ਕਿਆ ਪ੍ਰਾਣੀ ਤਿਸਹਿ ਧਿਆਵਹੁ ਜਿ ਅਮਰੁ ਹੋਆ ॥
હે પ્રાણી! જો તું વાંચી-લખી ગયો છે તો આ વિદ્યાને આશરે ઝઘડા વગેરે કરવાથી કોઈ આધ્યાત્મિક લાભ થશે નહીં.
ਤਿਸਹਿ ਧਿਆਵਹੁ ਸਚਿ ਸਮਾਵਹੁ ਓਸੁ ਵਿਟਹੁ ਕੁਰਬਾਣੁ ਕੀਆ ॥੩੩॥
તે પરમાત્માને સ્મરણ કર જે હંમેશા કાયમ રહેનાર છે તેને સ્મરણ કર તે હંમેશા સ્થિર પ્રભુમાં લીન થયેલા રહે. તે જ મનુષ્ય વાસ્તવિક વાંચેલ પંડિત છે જેને તે પરમાત્માની યાદથી પોતાના અહંકારને ફટકો આપ્યો છે ॥૩૩॥
ਹਾਹੈ ਹੋਰੁ ਨ ਕੋਈ ਦਾਤਾ ਜੀਅ ਉਪਾਇ ਜਿਨਿ ਰਿਜਕੁ ਦੀਆ ॥
જે પરમાત્માએ સૃષ્ટિના જીવ ઉત્પન્ન કરીને બધાને આજીવિકા પહોચાડેલ છે તેના વગર કોઈ બીજું દાન દેનાર નથી.
ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਵਹੁ ਹਰਿ ਨਾਮਿ ਸਮਾਵਹੁ ਅਨਦਿਨੁ ਲਾਹਾ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਲੀਆ ॥੩੪॥
હે મન! તે હરિનું નામ સ્મરણ કરતો રહે તે હરિના નામમાં હંમેશા ટકી રહે. તે જ છે વાંચેલ પંડિત જેને દરેક સમય હરિ-નામ સ્મરણનો લાભ કમાવ્યો છે ॥૩૪॥
ਆਇੜੈ ਆਪਿ ਕਰੇ ਜਿਨਿ ਛੋਡੀ ਜੋ ਕਿਛੁ ਕਰਣਾ ਸੁ ਕਰਿ ਰਹਿਆ ॥
જે પરમાત્માએ આ આખી સૃષ્ટિ પોતે ઉત્પન્ન કરેલી છે તે જે કંઈ કરવા યોગ્ય સમજે છે તે જ કાંઈ કરી રહ્યો છે. પરમાત્મા પોતે બધું જ કરે છે પોતે જ બધું જ જીવોથી કરાવે છે દરેકના દિલની ભાવના પોતે જ જાણે છે.
ਕਰੇ ਕਰਾਏ ਸਭ ਕਿਛੁ ਜਾਣੈ ਨਾਨਕ ਸਾਇਰ ਇਵ ਕਹਿਆ ॥੩੫॥੧॥
કવિ નાનક કહે છે, જે મનુષ્ય સાચે જ વાંચેલ છે જે સાચે જ પંડિત છે તેને પરમાત્મા વિશે આમ જ સમજ્યું છે અને આમ જ કહ્યું છે તે પોતાની વિદ્યાનો અહંકાર કરવાની જગ્યાએ આને પરમાત્મા દ્વારા મળેલ દાન સમજે છે. ॥૩૫॥૧॥
ਰਾਗੁ ਆਸਾ ਮਹਲਾ ੩ ਪਟੀ
રાગ આશા મહેલ ૩ પટ્ટી
ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥
એક શાશ્વત પરમાત્મા છે જે સાચા ગુરુની કૃપાથી પ્રાપ્ત થાય છે॥
ਅਯੋ ਅੰਙੈ ਸਭੁ ਜਗੁ ਆਇਆ ਕਾਖੈ ਘੰਙੈ ਕਾਲੁ ਭਇਆ ॥
આ આખું જગત જે અસ્તિત્વમાં આવેલ છે એના માથા પર મૃત્યુ પણ હાજર છે
ਰੀਰੀ ਲਲੀ ਪਾਪ ਕਮਾਣੇ ਪੜਿ ਅਵਗਣ ਗੁਣ ਵੀਸਰਿਆ ॥੧॥
પરંતુ જીવ મૃત્યુને ભૂલીને અવગુણ ઉત્પન્ન કરનારી વાતો વાંચીને ગુણ ભુલાવી દે છે અને પાપ કમાતા રહે છે ॥૧॥
ਮਨ ਐਸਾ ਲੇਖਾ ਤੂੰ ਕੀ ਪੜਿਆ ॥
હે મન! ફક્ત આવો લેખ વાંચવાનો તને કંઈ લાભ થઈ શકતો નથી જેમાં ઉલઝીને તું જીવનનો સાચો રસ્તો ન શીખી શક્યો ખોટા રસ્તા પર જ પડી રહ્યો
ਲੇਖਾ ਦੇਣਾ ਤੇਰੈ ਸਿਰਿ ਰਹਿਆ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
અને પોતાના કરેલા કર્મોનો હિસાબ તારા માથા પર ટકી જ રહ્યો ॥૧॥વિરામ॥
ਸਿਧੰਙਾਇਐ ਸਿਮਰਹਿ ਨਾਹੀ ਨੰਨੈ ਨਾ ਤੁਧੁ ਨਾਮੁ ਲਇਆ ॥
હે મન! ફક્ત દુન્યવી લેખ શીખવાના પ્રયત્ન કરવાથી તું પરમાત્માને યાદ કરતો નથી તું પરમાત્માનું નામ યાદ કરતો નથી.
ਛਛੈ ਛੀਜਹਿ ਅਹਿਨਿਸਿ ਮੂੜੇ ਕਿਉ ਛੂਟਹਿ ਜਮਿ ਪਾਕੜਿਆ ॥੨॥
હે મૂર્ખ! પ્રભુને ભૂલીને દિવસ રાત તારું આધ્યાત્મિક જીવન નબળું થઈ રહ્યું છે જયારે યમે આ સાક્ષાત્કારને કારણે પકડી લીધો તો તેનાથી છુટકારો કેવી રીતે થશે? ॥૨॥
ਬਬੈ ਬੂਝਹਿ ਨਾਹੀ ਮੂੜੇ ਭਰਮਿ ਭੁਲੇ ਤੇਰਾ ਜਨਮੁ ਗਇਆ ॥
હે મૂર્ખ! ફક્ત દુન્યવી લેખ વાંચવા-વંચાવવામાં ફસાઈને તું જીવનનો સાચો રસ્તો સમજતો નથી આ ભુલેખામાં ખોટા રસ્તા પર પડીને તું પોતાનું મનુષ્ય જીવન વ્યર્થ ગુમાવી રહ્યો છે.
ਅਣਹੋਦਾ ਨਾਉ ਧਰਾਇਓ ਪਾਧਾ ਅਵਰਾ ਕਾ ਭਾਰੁ ਤੁਧੁ ਲਇਆ ॥੩॥
આધ્યાત્મિક જીવનનો રસ્તો બતાવનાર શિક્ષકના ગુણ તારામાં નથી તો પણ તે પોતાનું નામ શિક્ષક પંડિત રાખાવેલ છે. તે પોતાના શિષ્યોને જીવન-રસ્તો શીખવવાની જવાબદારીનો ભાર પોતાના પર ઉઠાવેલ છે ॥૩॥
ਜਜੈ ਜੋਤਿ ਹਿਰਿ ਲਈ ਤੇਰੀ ਮੂੜੇ ਅੰਤਿ ਗਇਆ ਪਛੁਤਾਵਹਿਗਾ ॥
હે મૂર્ખ! નીરા માયાવી લેખવાળા પત્રોએ આધ્યાત્મિક જીવન શીખાવનારી તારી બુદ્ધિ છીનવી લીધી છે અંત સમયે જ્યારે તું અહીંથી જવા લાગીશ ત્યારે તું પસ્તાઈશ.
ਏਕੁ ਸਬਦੁ ਤੂੰ ਚੀਨਹਿ ਨਾਹੀ ਫਿਰਿ ਫਿਰਿ ਜੂਨੀ ਆਵਹਿਗਾ ॥੪॥
હવે આ સમયે તું પ્રભુની મહિમાની વાણી સાથે સંધિ નાખતો નથી પરિણામ એ નીકળશે કે વારંવાર યોનિઓમાં પડી રહીશ ॥૪॥
ਤੁਧੁ ਸਿਰਿ ਲਿਖਿਆ ਸੋ ਪੜੁ ਪੰਡਿਤ ਅਵਰਾ ਨੋ ਨ ਸਿਖਾਲਿ ਬਿਖਿਆ ॥
હે પંડિત! તારા પોતાના માથા પર જે માયા નો લેખ લખેલ છે પહેલા તું તે લેખને વાંચ બીજા શિષ્યોને પણ ફક્ત માયાનો લેખ-પત્ર ન શીખવ.