ਮਃ ੧ ॥
મહેલ ૧॥
ਮਨਹੁ ਜਿ ਅੰਧੇ ਕੂਪ ਕਹਿਆ ਬਿਰਦੁ ਨ ਜਾਣਨੑੀ ॥
મનથી અજ્ઞાન લોકો કૂવાની સમાન છે તે પોતાના વચનનું પાલન કરતા નથી
ਮਨਿ ਅੰਧੈ ਊਂਧੈ ਕਵਲਿ ਦਿਸਨੑਿ ਖਰੇ ਕਰੂਪ ॥
મનથી અજ્ઞાન લોકોનું હૃદય-કમળ ઊંધું થઈ જાય છે અને તે ઉભા કુરૂપ જ દેખાય છે
ਇਕਿ ਕਹਿ ਜਾਣਹਿ ਕਹਿਆ ਬੁਝਹਿ ਤੇ ਨਰ ਸੁਘੜ ਸਰੂਪ ॥
ઘણા લોકોને વાતચીત કરવાની રીત હોય છે તે કહેલા વચનને તફાવત સમજે છે વાસ્તવમાં આવા મનુષ્ય જ બુદ્ધિમાન તેમજ સુંદર હોય છે
ਇਕਨਾ ਨਾਦ ਨ ਬੇਦ ਨ ਗੀਅ ਰਸੁ ਰਸ ਕਸ ਨ ਜਾਣੰਤਿ ॥
કોઈને ગીત-સંગીત તેમજ વેદોનું કોઈ જ્ઞાન નથી અને તો સારું-ખરાબ જાણે છે
ਇਕਨਾ ਸੁਧਿ ਨ ਬੁਧਿ ਨ ਅਕਲਿ ਸਰ ਅਖਰ ਕਾ ਭੇਉ ਨ ਲਹੰਤਿ ॥
કોઈને કોઈ હોશ હોતો નથી ન તો બુદ્ધિ હોય છે, ન તો અક્કલ હોય છે અને અક્ષર-જ્ઞાનનો તફાવત પણ જાણતા નથી
ਨਾਨਕ ਸੇ ਨਰ ਅਸਲਿ ਖਰ ਜਿ ਬਿਨੁ ਗੁਣ ਗਰਬੁ ਕਰੰਤਿ ॥੨॥
ગુરુ નાનક ફરમાવે છે કે જો જે ગુણો વગર પણ અહંકાર કરે છે આવા વ્યક્તિ વાસ્તવમાં ગધેડા જ છે ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਭ ਪਵਿਤੁ ਹੈ ਧਨੁ ਸੰਪੈ ਮਾਇਆ ॥
ગુરુમુખો માટે ધન, સંપત્તિ, માયા વગેરે બધું પવિત્ર છે
ਹਰਿ ਅਰਥਿ ਜੋ ਖਰਚਦੇ ਦੇਂਦੇ ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ ॥
જે પ્રભુ-સેવામાં ખર્ચ કરે છે તેને દેતા સુખ જ મળે છે
ਜੋ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇਦੇ ਤਿਨ ਤੋਟਿ ਨ ਆਇਆ ॥
હરિનામનું ધ્યાન કરવાવાળાને કોઈ ખોટ આવતી નથી
ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਨਦਰੀ ਆਵਦਾ ਮਾਇਆ ਸੁਟਿ ਪਾਇਆ ॥
ગુરૂમૂખોને બધી બાજુ પ્રભુ જ દેખાય છે તેથી માયાને તે દૂર ફેંકી દે છે
ਨਾਨਕ ਭਗਤਾਂ ਹੋਰੁ ਚਿਤਿ ਨ ਆਵਈ ਹਰਿ ਨਾਮਿ ਸਮਾਇਆ ॥੨੨॥
હે નાનક! ભક્તોને બીજું કાંઈ યાદ આવતું નથી તે તો હરિ-નામ ચિંતનમાં જ લીન રહે છે ॥૨૨॥
ਸਲੋਕ ਮਃ ੪ ॥
શ્લોક મહેલ ૪॥
ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵਨਿ ਸੇ ਵਡਭਾਗੀ ॥
સદ્દગુરુની સેવા કરવાવાળા ભાગ્યશાળી છે
ਸਚੈ ਸਬਦਿ ਜਿਨੑਾ ਏਕ ਲਿਵ ਲਾਗੀ ॥
જેની સાચા શબ્દગાનમાં લગન લાગેલી રહે છે
ਗਿਰਹ ਕੁਟੰਬ ਮਹਿ ਸਹਜਿ ਸਮਾਧੀ ॥
તે પોતાના ગૃહસ્થી પરિવારમાં પ્રભુના ધ્યાનમાં આનંદ-મગ્ન રહે છે
ਨਾਨਕ ਨਾਮਿ ਰਤੇ ਸੇ ਸਚੇ ਬੈਰਾਗੀ ॥੧॥
હે નાનક! હરિ-નામમાં નિમગ્ન રહેવાવાળા જ સાચા વૈરાગ્યવાન છે ॥૧॥
ਮਃ ੪ ॥
મહેલ ૪॥
ਗਣਤੈ ਸੇਵ ਨ ਹੋਵਈ ਕੀਤਾ ਥਾਇ ਨ ਪਾਇ ॥
લાભનો હિસાબ લગાવીને કરેલી સેવા સફળ થતી નથી બધું નિષ્ફળ થઈ જાય છે
ਸਬਦੈ ਸਾਦੁ ਨ ਆਇਓ ਸਚਿ ਨ ਲਗੋ ਭਾਉ ॥
આનાથી શબ્દગાનનું આનંદ આવતો નથી અને ન તો સત્યથી પ્રેમ થાય છે
ਸਤਿਗੁਰੁ ਪਿਆਰਾ ਨ ਲਗਈ ਮਨਹਠਿ ਆਵੈ ਜਾਇ ॥
તેનો સાચા ગુરુથી પ્રેમ થતો નથી તે મનની જીદથી કાર્ય કરીને આવતો જતો રહે છે
ਜੇ ਇਕ ਵਿਖ ਅਗਾਹਾ ਭਰੇ ਤਾਂ ਦਸ ਵਿਖਾਂ ਪਿਛਾਹਾ ਜਾਇ ॥
જો તે એક ડગલું આગળ કરે છે તો દસ ડગલાં પાછળ ચાલ્યો જાય છે
ਸਤਿਗੁਰ ਕੀ ਸੇਵਾ ਚਾਕਰੀ ਜੇ ਚਲਹਿ ਸਤਿਗੁਰ ਭਾਇ ॥
સદ્દગુરુની સેવા તે જ સફળ તેમજ ફળદાયક છે જો ગુરુની રજામાં સેવા કરવામાં આવે તો
ਆਪੁ ਗਵਾਇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਨੋ ਮਿਲੈ ਸਹਜੇ ਰਹੈ ਸਮਾਇ ॥
અહમ-ભાવનાને છોડીને સદ્દગુરુથી મળવાવાળા સુખ-શાંતિમાં લીન રહે છે
ਨਾਨਕ ਤਿਨੑਾ ਨਾਮੁ ਨ ਵੀਸਰੈ ਸਚੇ ਮੇਲਿ ਮਿਲਾਇ ॥੨॥
હે નાનક! આવા વ્યક્તિને પરમાત્માનું નામ ક્યારેય પણ ભૂલતા નથી અને તે સાચા પ્રભુથી મળેલો રહે છે ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਖਾਨ ਮਲੂਕ ਕਹਾਇਦੇ ਕੋ ਰਹਣੁ ਨ ਪਾਈ ॥
મોટા-મોટા બાદશાહ તેમજ ખાન કહેવાવાળા પણ હંમેશા રહી શકતા નથી
ਗੜ੍ਹ੍ਹ ਮੰਦਰ ਗਚ ਗੀਰੀਆ ਕਿਛੁ ਸਾਥਿ ਨ ਜਾਈ ॥
ભવ્ય મહેલ અને ઘર વગેરે કાંઈ પણ સાથે જતું નથી
ਸੋਇਨ ਸਾਖਤਿ ਪਉਣ ਵੇਗ ਧ੍ਰਿਗੁ ਧ੍ਰਿਗੁ ਚਤੁਰਾਈ ॥
જો કોઈ સોનાની કાઠી નાખીને હવાની ઝડપની જેમ ઘોડાને દોડાવે છે તો તેની ચતુરાઈ પર ધિક્કાર છે
ਛਤੀਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪਰਕਾਰ ਕਰਹਿ ਬਹੁ ਮੈਲੁ ਵਧਾਈ ॥
છત્રીસ પ્રકારના સ્વાદિષ્ટ વ્યંજન ખાવાવાળા મનુષ્ય પોતાની ગંદગીમાં વધારે વૃદ્ધિ કરે છે
ਨਾਨਕ ਜੋ ਦੇਵੈ ਤਿਸਹਿ ਨ ਜਾਣਨੑੀ ਮਨਮੁਖਿ ਦੁਖੁ ਪਾਈ ॥੨੩॥
હે નાનક! જે આપી રહ્યા છે તે પરમાત્માને માનતા નથી આવા સ્વેચ્છાચારી દુઃખ જ મેળવે છે ॥૨૩॥
ਸਲੋਕ ਮਃ ੩ ॥
શ્લોક મહેલ ૩॥
ਪੜ੍ਹ੍ਹਿ ਪੜ੍ਹ੍ਹਿ ਪੰਡਿਤ ਮੋੁਨੀ ਥਕੇ ਦੇਸੰਤਰ ਭਵਿ ਥਕੇ ਭੇਖਧਾਰੀ ॥
વેદ-શસ્ત્રોનું વાંચન કરીને પંડિત તેમજ મૌન રહીને મૌની થાકી ગયા છે દેશ-દેશાંતર ભ્રમણ કરીને વેશધારી સાધુ પણ થાકી ગયા છે
ਦੂਜੈ ਭਾਇ ਨਾਉ ਕਦੇ ਨ ਪਾਇਨਿ ਦੁਖੁ ਲਾਗਾ ਅਤਿ ਭਾਰੀ ॥
દ્વૈતભાવમાં નામ ક્યારેય પ્રાપ્ત થતું નથી અને ખૂબ દુઃખ જ લાગી રહે છે
ਮੂਰਖ ਅੰਧੇ ਤ੍ਰੈ ਗੁਣ ਸੇਵਹਿ ਮਾਇਆ ਕੈ ਬਿਉਹਾਰੀ ॥
માયાના વ્યાપારી મૂર્ખ તેમજ અંધ છે જે ત્રણેય ગુણોમાં લીન રહે છે
ਅੰਦਰਿ ਕਪਟੁ ਉਦਰੁ ਭਰਣ ਕੈ ਤਾਈ ਪਾਠ ਪੜਹਿ ਗਾਵਾਰੀ ॥
તેના મનમાં કપટ હોય છે આવા મૂર્ખ પોતાનું પેટ ભરવા માટે પાઠ-પૂજા કરે છે
ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵੇ ਸੋ ਸੁਖੁ ਪਾਏ ਜਿਨ ਹਉਮੈ ਵਿਚਹੁ ਮਾਰੀ ॥
જે અહમને ત્યાગીને સદ્દગુરુની સેવા કરે છે તે જ સુખ પ્રાપ્ત કરે છે
ਨਾਨਕ ਪੜਣਾ ਗੁਨਣਾ ਇਕੁ ਨਾਉ ਹੈ ਬੂਝੈ ਕੋ ਬੀਚਾਰੀ ॥੧॥
હે નાનક! કોઈ મનનશીલ આ તથ્યને સમજે છે કે માત્ર હાટિનામનું વાંચન તેમજ ગુણાનુવાદ જ સફળ છે ॥૧॥
ਮਃ ੩ ॥
મહેલ ૩॥
ਨਾਂਗੇ ਆਵਣਾ ਨਾਂਗੇ ਜਾਣਾ ਹਰਿ ਹੁਕਮੁ ਪਾਇਆ ਕਿਆ ਕੀਜੈ ॥
દુનિયામાં ખાલી આવવું અને ખાલી જ ચાલ્યું જવાનું છે આ વિધાતાનું વિધાન છે તો પછી મુશ્કેલી કેવી રીતે આવી શકે છે
ਜਿਸ ਕੀ ਵਸਤੁ ਸੋਈ ਲੈ ਜਾਇਗਾ ਰੋਸੁ ਕਿਸੈ ਸਿਉ ਕੀਜੈ ॥
પોતાની મૃત્યુ પર કોઈનાથી ક્રોધ કરવો સારું નથી કારણ કે જે પ્રભુની વસ્તુ હોય છે તે જ લઈ જાય છે
ਗੁਰਮੁਖਿ ਹੋਵੈ ਸੁ ਭਾਣਾ ਮੰਨੇ ਸਹਜੇ ਹਰਿ ਰਸੁ ਪੀਜੈ ॥
જે ગુરુમુખ હોય છે તે પરમાત્માની રજાને માને છે અને આધ્યાત્મિક જ હરિ-નામનું સેવન કરે છે
ਨਾਨਕ ਸੁਖਦਾਤਾ ਸਦਾ ਸਲਾਹਿਹੁ ਰਸਨਾ ਰਾਮੁ ਰਵੀਜੈ ॥੨॥
હે નાનક! હંમેશા સુખદાતાની સ્તુતિ કરો જીભથી પ્રભુ ભજનમાં નિમગ્ન રહો ॥૨॥