ਸਲੋਕ ਮਃ ੧ ॥
શ્લોક મહેલ ૧॥
ਘਰ ਮਹਿ ਘਰੁ ਦੇਖਾਇ ਦੇਇ ਸੋ ਸਤਿਗੁਰੁ ਪੁਰਖੁ ਸੁਜਾਣੁ ॥
ગુરુ ગુણવાન સદ્દગુરુ જ છે જે હૃદય-ઘરમાં પરમાત્માનું ઘર દેખાડી દે છે
ਪੰਚ ਸਬਦ ਧੁਨਿਕਾਰ ਧੁਨਿ ਤਹ ਬਾਜੈ ਸਬਦੁ ਨੀਸਾਣੁ ॥
પાંચ શબ્દની મધુર ધ્વનિ અને શબ્દ જ ત્યાં ગુંજે છે
ਦੀਪ ਲੋਅ ਪਾਤਾਲ ਤਹ ਖੰਡ ਮੰਡਲ ਹੈਰਾਨੁ ॥
દ્વીપ, લોક, પાતાળ તેમજ ખંડ-મંડળ પણ ચકિત કરી દે છે
ਤਾਰ ਘੋਰ ਬਾਜਿੰਤ੍ਰ ਤਹ ਸਾਚਿ ਤਖਤਿ ਸੁਲਤਾਨੁ ॥
ત્યાં સૃષ્ટિના બાદશાહ પરમાત્મા જ સાચા સિંહાસન પર વિરાજમાન છે ત્યાં અનાહત ધૂન જ વાગે છે
ਸੁਖਮਨ ਕੈ ਘਰਿ ਰਾਗੁ ਸੁਨਿ ਸੁੰਨਿ ਮੰਡਲਿ ਲਿਵ ਲਾਇ ॥
સુષુમ્નાના ઘરમાં આત્મા રાગમાં લીન થાય છે અને શૂન્ય મંડળમાં ધ્યાન લગાવે છે
ਅਕਥ ਕਥਾ ਬੀਚਾਰੀਐ ਮਨਸਾ ਮਨਹਿ ਸਮਾਇ ॥
અકથ્ય કથાનું ત્યારે ચિંતન થાય છે, જ્યારે મનની કામનાઓ દૂર થઈ જાય છે
ਉਲਟਿ ਕਮਲੁ ਅੰਮ੍ਰਿਤਿ ਭਰਿਆ ਇਹੁ ਮਨੁ ਕਤਹੁ ਨ ਜਾਇ ॥
હૃદય કમળ માયાથી ઉંધા થઈને અમૃતથી ભરાય જાય છે અને આ મન વિચલિત થતું નથી
ਅਜਪਾ ਜਾਪੁ ਨ ਵੀਸਰੈ ਆਦਿ ਜੁਗਾਦਿ ਸਮਾਇ ॥
અંતર્મનને અજપા જાપ ભૂલતા નથી અને યુગ-યુગાંતર પ્રભુ જ સ્થિત છે
ਸਭਿ ਸਖੀਆ ਪੰਚੇ ਮਿਲੇ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਿਜ ਘਰਿ ਵਾਸੁ ॥
બધી સખીઓને પાંચ શુભ ગુણ દયા, ધર્મ, સંતોષ વગેરે મળી જાય છે અને ગુરુ દ્વારા મન સાચા ઘરમાં નિવાસ મેળવી લે છે
ਸਬਦੁ ਖੋਜਿ ਇਹੁ ਘਰੁ ਲਹੈ ਨਾਨਕੁ ਤਾ ਕਾ ਦਾਸੁ ॥੧॥
જે શબ્દને શોધીને આ ઘર મેળવી લે છે નાનક તેનો દાસ છે ॥૧॥
ਮਃ ੧ ॥
મહેલ ૧॥
ਚਿਲਿਮਿਲਿ ਬਿਸੀਆਰ ਦੁਨੀਆ ਫਾਨੀ ॥
દુનિયાની રંગીલી ચમક નાશ થવાવાળી છે
ਕਾਲੂਬਿ ਅਕਲ ਮਨ ਗੋਰ ਨ ਮਾਨੀ ॥
તેના સિવાય અસત્ય મન મૃત્યુને સ્વીકાર કરતું નથી
ਮਨ ਕਮੀਨ ਕਮਤਰੀਨ ਤੂ ਦਰੀਆਉ ਖੁਦਾਇਆ ॥
હે પ્રભુ! આ મન નીચ તેમજ હરામી છે તું દરિયાદિલ છે
ਏਕੁ ਚੀਜੁ ਮੁਝੈ ਦੇਹਿ ਅਵਰ ਜਹਰ ਚੀਜ ਨ ਭਾਇਆ ॥
મને માત્ર એક જ વસ્તુ પોતાની બંદગી આપજો, બીજી વસ્તુઓ ઝેર જેવી છે જે મને સારી લગતી નથી
ਪੁਰਾਬ ਖਾਮ ਕੂਜੈ ਹਿਕਮਤਿ ਖੁਦਾਇਆ ॥
આ શરીર પાણીથી ભરેલો કાચનો ગ્લાસ છે હે પ્રભુ! આ પણ તારી વિચિત્ર કળા છે
ਮਨ ਤੁਆਨਾ ਤੂ ਕੁਦਰਤੀ ਆਇਆ ॥
તું શક્તિશાળી છે અને તારી શક્તિથી જ સંસારમાં આવ્યો છે
ਸਗ ਨਾਨਕ ਦੀਬਾਨ ਮਸਤਾਨਾ ਨਿਤ ਚੜੈ ਸਵਾਇਆ ॥
નાનક તારા દરબારનો કૂતરો છે અને તારી વફાદારીમાં મસ્ત બનેલો છે તારી કૃપાની મસ્તી દરરોજ વધતી રહે છે
ਆਤਸ ਦੁਨੀਆ ਖੁਨਕ ਨਾਮੁ ਖੁਦਾਇਆ ॥੨॥
હે પ્રભુ! આ દુનિયા અગ્નિ છે અને તારું નામ શક્તિ આપવાવાળું છે ॥૨॥
ਪਉੜੀ ਨਵੀ ਮਃ ੫ ॥
પગથિયું નવું મહેલ ૫॥
ਸਭੋ ਵਰਤੈ ਚਲਤੁ ਚਲਤੁ ਵਖਾਣਿਆ ॥
બધી પ્રભુની લીલા થઈ રહી છે અને તેની લીલાની વર્ણન થઈ રહ્યું છે
ਪਾਰਬ੍ਰਹਮੁ ਪਰਮੇਸਰੁ ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਾਣਿਆ ॥
ગુરુ દ્વારા પરબ્રહ્મ પરમાત્માને જાણ્યા છે
ਲਥੇ ਸਭਿ ਵਿਕਾਰ ਸਬਦਿ ਨੀਸਾਣਿਆ ॥
શબ્દની ધ્વનિથી બધા વિકાર નિવૃત થઈ ગયા છે
ਸਾਧੂ ਸੰਗਿ ਉਧਾਰੁ ਭਏ ਨਿਕਾਣਿਆ ॥
સાધુ પુરુષની સંગત કરવાથી માસુમોનો ઉદ્ધાર થઈ જાય છે
ਸਿਮਰਿ ਸਿਮਰਿ ਦਾਤਾਰੁ ਸਭਿ ਰੰਗ ਮਾਣਿਆ ॥
તે દેવાવાળા પ્રભુનું ભજન કરવાથી ખુશીઓ પ્રાપ્ત થાય છે
ਪਰਗਟੁ ਭਇਆ ਸੰਸਾਰਿ ਮਿਹਰ ਛਾਵਾਣਿਆ ॥
આખા સંસારમાં તેની કૃપા-દ્રષ્ટિ ફેલાય ગઈ છે
ਆਪੇ ਬਖਸਿ ਮਿਲਾਏ ਸਦ ਕੁਰਬਾਣਿਆ ॥
તે પોતે જ કૃપા કરીને મળાવી લે છે, હું તેના પર હંમેશા બલિહાર જાઉં છું
ਨਾਨਕ ਲਏ ਮਿਲਾਇ ਖਸਮੈ ਭਾਣਿਆ ॥੨੭॥
હે નાનક! જ્યારે માલિકને ઠીક લાગે છે તો તે જીવને સાથે મળાવી લે છે ॥૨૭॥
ਸਲੋਕ ਮਃ ੧ ॥
શ્લોક મહેલ ૧॥
ਧੰਨੁ ਸੁ ਕਾਗਦੁ ਕਲਮ ਧੰਨੁ ਧਨੁ ਭਾਂਡਾ ਧਨੁ ਮਸੁ ॥
તે કાગળ તેમજ કલમ ધન્ય છે, તે શાહી તથા શાહીનો ખડિયો પણ ધન્ય છે
ਧਨੁ ਲੇਖਾਰੀ ਨਾਨਕਾ ਜਿਨਿ ਨਾਮੁ ਲਿਖਾਇਆ ਸਚੁ ॥੧॥
ગુરુ નાનકનું કહેવું છે કે તે લખવાવાળો પણ ધન્ય તેમજ ભાગ્યવાન છે જેણે સાચા પ્રભુનો યશ લખેલો છે ॥૧॥
ਮਃ ੧ ॥
શ્લોક મહેલ ૧॥
ਆਪੇ ਪਟੀ ਕਲਮ ਆਪਿ ਉਪਰਿ ਲੇਖੁ ਭਿ ਤੂੰ ॥
હે પ્રભુ! પટ્ટી પર લખેલા લેખ પણ તું જ છે તે પટ્ટી તેમજ કલમ પોતે પ્રભુ જ છે
ਏਕੋ ਕਹੀਐ ਨਾਨਕਾ ਦੂਜਾ ਕਾਹੇ ਕੂ ॥੨॥
ગુરુ નાનક ફરમાવે છે કે એક પરમ પિતા પ્રભુનું જ યશોગાન કરવું છે કોઈ બીજાને કેવી રીતે મહાન કહેવામાં આવે? ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਤੂੰ ਆਪੇ ਆਪਿ ਵਰਤਦਾ ਆਪਿ ਬਣਤ ਬਣਾਈ ॥
હે પરમપિતા! ત વિશ્વ-વ્યાપક છે, તે પોતે જ સંપૂર્ણ વિશ્વ બનાવ્યું છે
ਤੁਧੁ ਬਿਨੁ ਦੂਜਾ ਕੋ ਨਹੀ ਤੂ ਰਹਿਆ ਸਮਾਈ ॥
તારા સિવાય બીજું કોઈ કર્તા નથી તું સૃષ્ટિના કણ-કણમાં હાજર છે
ਤੇਰੀ ਗਤਿ ਮਿਤਿ ਤੂਹੈ ਜਾਣਦਾ ਤੁਧੁ ਕੀਮਤਿ ਪਾਈ ॥
પોતાની વિશાળ મહાનતાને તું પોતે જ જાણે છે તું જ સાચું મહત્વ કરી શકે છે
ਤੂ ਅਲਖ ਅਗੋਚਰੁ ਅਗਮੁ ਹੈ ਗੁਰਮਤਿ ਦਿਖਾਈ ॥
તું અદ્રશ્ય છે, જ્ઞાનેન્દ્રિયોથી ઉપર છે, અસીમ છે અને ગુરુની શિક્ષાથી દ્રષ્ટિગત થાય છે
ਅੰਤਰਿ ਅਗਿਆਨੁ ਦੁਖੁ ਭਰਮੁ ਹੈ ਗੁਰ ਗਿਆਨਿ ਗਵਾਈ ॥
મનમાં અજ્ઞાન, દુઃખ તેમજ ભ્રમે ઘર કરેલું છે જેને ગુરુનું જ્ઞાન જ સમાપ્ત કરે છે
ਜਿਸੁ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰਹਿ ਤਿਸੁ ਮੇਲਿ ਲੈਹਿ ਸੋ ਨਾਮੁ ਧਿਆਈ ॥
જેના પર પરમાત્મા કૃપા કરે છે તેને મળાવી લે છે અને તે જ પરમાત્માનું ભજન કરે છે
ਤੂ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖੁ ਅਗੰਮੁ ਹੈ ਰਵਿਆ ਸਭ ਠਾਈ ॥
હે પરમપિતા! તું સંસાર બનાવનારો છે, સર્વશક્તિમાન છે, અપહોચ અને દરેક જગ્યા પર તું જ હાજર છે
ਜਿਤੁ ਤੂ ਲਾਇਹਿ ਸਚਿਆ ਤਿਤੁ ਕੋ ਲਗੈ ਨਾਨਕ ਗੁਣ ਗਾਈ ॥੨੮॥੧॥ ਸੁਧੁ
જ્યાં તું લગાડે છે મનુષ્ય ત્યાં જ લાગે છે હે સત્યસ્વરૂપ! નાનક હંમેશા તારા જ ગુણ ગાય છે ॥૨૮॥૧॥શુદ્ધ॥