ਦੇਖਹਿ ਕੀਤਾ ਆਪਣਾ ਧਰਿ ਕਚੀ ਪਕੀ ਸਾਰੀਐ ॥
સારા અને ખરાબ જીવો ને પેદા કરીને પોતે પેદા કરેલા ની તું ખૂબ જ સંભાળ રાખી રહ્યો છે
ਜੋ ਆਇਆ ਸੋ ਚਲਸੀ ਸਭੁ ਕੋਈ ਆਈ ਵਾਰੀਐ ॥
હે ભાઈ! જે પ્રભુએ આ શરીર અને મન પણ આપ્યા છે તે માલિકને મનમાંથી ક્યારેય ભૂલવા ન જોઈએ
ਜਿਸ ਕੇ ਜੀਅ ਪਰਾਣ ਹਹਿ ਕਿਉ ਸਾਹਿਬੁ ਮਨਹੁ ਵਿਸਾਰੀਐ ॥
જ્યાં સુધી આ શરીર અને પ્રાણ આપણને મળેલા છે ત્યાં સુધી ઉદ્યમ કરીને પોતાના કાર્યો પોતે જ કરવા જોઈએ
ਆਪਣ ਹਥੀ ਆਪਣਾ ਆਪੇ ਹੀ ਕਾਜੁ ਸਵਾਰੀਐ ॥੨੦॥
મનુષ્ય જન્મ હરિસ્મરણ ની સાથે સફળ કરવું જોઈએ ।।૨૦।।
ਸਲੋਕੁ ਮਹਲਾ ੨
શ્લોક મહેલ ૨।।
ਏਹ ਕਿਨੇਹੀ ਆਸਕੀ ਦੂਜੈ ਲਗੈ ਜਾਇ ॥
જો કોઈ પ્રેમી જીવ પોતાના પ્રેમી સિવાય ના કોઈ બીજાને ચિત્તમાં જોડી લે તો તેનો ઇશ્ક ને સાચો ઇશ્ક ન કહેવામાં આવે?
ਨਾਨਕ ਆਸਕੁ ਕਾਂਢੀਐ ਸਦ ਹੀ ਰਹੈ ਸਮਾਇ ॥
હે નાનક! તે મનુષ્ય સાચો આશિક તો જ કહેવામાં આવે જો હર ક્ષણ તે પોતાના પ્રિયતમની યાદમાં ડૂબેલો રહે
ਚੰਗੈ ਚੰਗਾ ਕਰਿ ਮੰਨੇ ਮੰਦੈ ਮੰਦਾ ਹੋਇ ॥
પોતાના પ્યારા એ કરેલા કોઈ સારા કામને જોઈને કહે કે આ સારું કામ છે પણ ખરાબ કામ ને જોઈને કહે કે આ ખરાબ કાર્ય છે
ਆਸਕੁ ਏਹੁ ਨ ਆਖੀਐ ਜਿ ਲੇਖੈ ਵਰਤੈ ਸੋਇ ॥੧॥
પોતાની તરફથી આવેલ સુખને હસીને સ્વીકાર કરે પણ દુઃખ ને જોઈને ગભરાઈ જાય તે મનુષ્ય પણ સાચો આશિક કહેવામાં નથી આવતો કારણ કે તે તેનો ફક્ત પોતાના ભાગ્ય માં લખાયેલા પ્રેમ ને જ સ્વીકારે છે ।।૧।।
ਮਹਲਾ ੨ ॥
મહેલ ૨।।
ਸਲਾਮੁ ਜਬਾਬੁ ਦੋਵੈ ਕਰੇ ਮੁੰਢਹੁ ਘੁਥਾ ਜਾਇ ॥
જે મનુષ્ય પોતાના માલિક ના હુકમની સામે ક્યારેક તો માથું નમાવે છે અને ક્યારેક તેની ઉપર એતરાજ કરે છે તે માલિકની મંજૂરીની રાહ ઉપર ચાલવા થી બિલકુલ વંચિત રહી જાય છે
ਨਾਨਕ ਦੋਵੈ ਕੂੜੀਆ ਥਾਇ ਨ ਕਾਈ ਪਾਇ ॥੨॥
હે નાનક! એવા મનુષ્ય નું માથું નમાવવું અને એતરાજ કરવો બંને જુઠ્ઠા છે તેની આ બંને માંથી કોઈપણ વાત માલિક ના દરબારમાં મંજૂર નથી થતી ।।૨।।
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું ૨૧।।
ਜਿਤੁ ਸੇਵਿਐ ਸੁਖੁ ਪਾਈਐ ਸੋ ਸਾਹਿਬੁ ਸਦਾ ਸਮ੍ਹ੍ਹਾਲੀਐ ॥
જે માલિક નું સ્મરણ કરીને સુખ મળે છે તે માલિકને સદા યાદ રાખવા જોઈએ
ਜਿਤੁ ਕੀਤਾ ਪਾਈਐ ਆਪਣਾ ਸਾ ਘਾਲ ਬੁਰੀ ਕਿਉ ਘਾਲੀਐ ॥
જ્યારે મનુષ્ય એ પોતાના કરેલા કાર્યો નું ફળ પોતે જ ભોગવવાનું છે તો પછી કોઈ બુરી કમાઇ ન કરવી જોઈએ જેનું ફળ ભોગવવું પડે બુરું કામ ભૂલથી પણ ન કરવું જોઈએ
ਮੰਦਾ ਮੂਲਿ ਨ ਕੀਚਈ ਦੇ ਲੰਮੀ ਨਦਰਿ ਨਿਹਾਲੀਐ ॥
ઊંડો વિચાર કરવાવાળી નજર કરી ને જોઈ લ્યો કે આવા બરા કામ નું ફળ શું નીકળશે
ਜਿਉ ਸਾਹਿਬ ਨਾਲਿ ਨ ਹਾਰੀਐ ਤੇਵੇਹਾ ਪਾਸਾ ਢਾਲੀਐ ॥
કોઈ એવો ઉદ્યમ જ કરવો જોઈએ જેનાથી પ્રભુ પતિની સાથે પ્રીત ન તૂટે
ਕਿਛੁ ਲਾਹੇ ਉਪਰਿ ਘਾਲੀਐ ॥੨੧॥
માનવ જન્મ મેળવીને કોઈ નફા વાળી મહેનત જ કરવી જોઈએ ।।૨૧।।
ਸਲੋਕੁ ਮਹਲਾ ੨
શ્લોક મહેલ ૨।।
ਚਾਕਰੁ ਲਗੈ ਚਾਕਰੀ ਨਾਲੇ ਗਾਰਬੁ ਵਾਦੁ ॥
જો કોઈ નોકર પોતાના માલિકની નોકરી પણ કરે અને સાથે સાથે પોતાના માલિકની સામે અકડ પણ દેખાડે
ਗਲਾ ਕਰੇ ਘਣੇਰੀਆ ਖਸਮ ਨ ਪਾਏ ਸਾਦੁ ॥
તો એવું કામ કરીને માલિક ની સામે ન કરે ત્યારે એ નોકર માલિક પાસેથી પ્રેમ પ્રાપ્ત નથી કરી શકતો
ਆਪੁ ਗਵਾਇ ਸੇਵਾ ਕਰੇ ਤਾ ਕਿਛੁ ਪਾਏ ਮਾਨੁ ॥
મનુષ્ય પોતાનો અહંકાર મિટાવીને માલિક ની સેવા કરે ત્યારે જ તેને માલિક ના દરબારમાં આદર મળે છે
ਨਾਨਕ ਜਿਸ ਨੋ ਲਗਾ ਤਿਸੁ ਮਿਲੈ ਲਗਾ ਸੋ ਪਰਵਾਨੁ ॥੧॥
હે નાનક! તે મનુષ્ય પોતાના તે માલિકને મળે છે જેની સેવા માટે લાગેલો છે અને પોતાનો અહંકાર ગુમાવીને સેવામાં લાગેલો મનુષ્ય માલિક ના દરબારમાં સ્વીકાર થાય છે ।।૧।।
ਮਹਲਾ ੨ ॥
મહેલ ૨।।
ਜੋ ਜੀਇ ਹੋਇ ਸੁ ਉਗਵੈ ਮੁਹ ਕਾ ਕਹਿਆ ਵਾਉ ॥
જે કંઈ પણ મનુષ્યના દિલમાં હોય છે તે જ પ્રગટ થાય છે જેવી મનુષ્ય ની નિયત છે તેવું જ તેનું ફળ પણ છે
ਬੀਜੇ ਬਿਖੁ ਮੰਗੈ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਵੇਖਹੁ ਏਹੁ ਨਿਆਉ ॥੨॥
જો અંદરની નિયત કંઈક બીજી હોય તો તેનું ફળ ઊલટું જ હોય છે આ કેવું આશ્ચર્ય છે કે મનુષ્ય વાવણી તો ઝેર ની કરે છે પણ તેના ફળ સ્વરૂપ માં અમૃત માંગે છે ।।૨।।
ਮਹਲਾ ੨ ॥
મહેલ ૨।।
ਨਾਲਿ ਇਆਣੇ ਦੋਸਤੀ ਕਦੇ ਨ ਆਵੈ ਰਾਸਿ ॥
કોઈ પણ મનુષ્ય પારખીને જોઈ લે કોઈ અજાણ સાથેની મિત્રતા એવી જ હોય છે
ਜੇਹਾ ਜਾਣੈ ਤੇਹੋ ਵਰਤੈ ਵੇਖਹੁ ਕੋ ਨਿਰਜਾਸਿ ॥
જેવી તે મિત્ર ની સમજ હોય છે આવી જ રીતે તે મૂર્ખ મન ની સાથે મિત્રતા બાંધી ને ક્યારેય કોઈ લાભ નથી થતો આ મન પોતાની સમજ અનુસાર વિકારોને સાથે લઈને ફરે છે
ਵਸਤੂ ਅੰਦਰਿ ਵਸਤੁ ਸਮਾਵੈ ਦੂਜੀ ਹੋਵੈ ਪਾਸਿ ॥
કોઈ એક વાસણમાં કોઈ બીજી વસ્તુ ત્યારે જ નાખી શકાય છે જ્યારે તેપહેલી પડેલી વસ્તુ બહાર કાઢી લેવામાં આવે
ਸਾਹਿਬ ਸੇਤੀ ਹੁਕਮੁ ਨ ਚਲੈ ਕਹੀ ਬਣੈ ਅਰਦਾਸਿ ॥
તો આવી જ રીતે આ મનને પ્રભુ ની તરફ જોડવા માટે જરૂરી છે પહેલાં નો સ્વભાવ બદલવામાં આવે પ્રભુ પતિને હુકમ કરેલો કામયાબ નથી થઈ શકતો તેની સામે તો વિનમ્રતા જ કામ આપે છે
ਕੂੜਿ ਕਮਾਣੈ ਕੂੜੋ ਹੋਵੈ ਨਾਨਕ ਸਿਫਤਿ ਵਿਗਾਸਿ ॥੩॥
હે નાનક! ધોખાનું કામ કરવાથી જ લોકો મળે છે જેટલી વાર મનુષ્ય દુનિયાના ધંધામાંલાગેલો રહે છે તેટલીવાર ચિંતામાં જ ફસાયેલો રહે છે મન પ્રભુ ની મહિમા કરીને જ સ્થિર થઈ શકે છે સાચું કહીએ તો તે પ્રસન્નતા પામે છે ।।૩।।
ਮਹਲਾ ੨ ॥
મહેલ ૨।।
ਨਾਲਿ ਇਆਣੇ ਦੋਸਤੀ ਵਡਾਰੂ ਸਿਉ ਨੇਹੁ ॥
અજાણ્યા લોકોની સાથે મિત્રતા અને પોતાના મોટાઓની સાથે પ્રેમ
ਪਾਣੀ ਅੰਦਰਿ ਲੀਕ ਜਿਉ ਤਿਸ ਦਾ ਥਾਉ ਨ ਥੇਹੁ ॥੪॥
એ એવું જ છે જે પાણીમાં ખેંચીલકીર અને આ લકીર ના કોઈ નિશાન રહેતા જ નથી ।।૪।।
ਮਹਲਾ ੨ ॥
મહેલ ૨।।
ਹੋਇ ਇਆਣਾ ਕਰੇ ਕੰਮੁ ਆਣਿ ਨ ਸਕੈ ਰਾਸਿ ॥
જો કોઇ વ્યક્તિ કોઈ કામથી અજાણ્યા હોય અને તે કોઈ કામ કરે તે કામ તે સારું નહીં કરી શકે
ਜੇ ਇਕ ਅਧ ਚੰਗੀ ਕਰੇ ਦੂਜੀ ਭੀ ਵੇਰਾਸਿ ॥੫॥
જો કોઈ એકાદ કામ તે સરખું પણ કરી લે તો બીજું કામ ખરાબ કરી નાખશે ।।૫।।
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું ૨૨।।
ਚਾਕਰੁ ਲਗੈ ਚਾਕਰੀ ਜੇ ਚਲੈ ਖਸਮੈ ਭਾਇ ॥
જો નોકર પોતાના માલિકની મરજી ના હિસાબે ચાલે તો સમજવું કે તે માલિકની નોકરી કરી રહ્યો છે
ਹੁਰਮਤਿ ਤਿਸ ਨੋ ਅਗਲੀ ਓਹੁ ਵਜਹੁ ਭਿ ਦੂਣਾ ਖਾਇ ॥
એક તો તેને ખૂબ જ ઈજ્જત મળે છે બીજું તે પગાર પણ માલિક પાસેથી બમણો લે છે
ਖਸਮੈ ਕਰੇ ਬਰਾਬਰੀ ਫਿਰਿ ਗੈਰਤਿ ਅੰਦਰਿ ਪਾਇ ॥
પણ જે સેવક પોતાના માલિકની બરાબરી કરે છે તે મનમાં શરમિંદગી રાખે છે
ਵਜਹੁ ਗਵਾਏ ਅਗਲਾ ਮੁਹੇ ਮੁਹਿ ਪਾਣਾ ਖਾਇ ॥
પોતાની પહેલો પગાર પણ ગુમાવી બેસે છે અને માલિક તેને ગાળો આપે છે
ਜਿਸ ਦਾ ਦਿਤਾ ਖਾਵਣਾ ਤਿਸੁ ਕਹੀਐ ਸਾਬਾਸਿ ॥
જે માલિકનું દીધેલું ખાય છે તેની પ્રશંસા કરવી જોઈએ
ਨਾਨਕ ਹੁਕਮੁ ਨ ਚਲਈ ਨਾਲਿ ਖਸਮ ਚਲੈ ਅਰਦਾਸਿ ॥੨੨॥
હે નાનક! માલિક ઉપર હુકમ ન કરી શકાય તેની આગળ અરજી જ કરવી જોઈએ ।।૨।।
ਸਲੋਕੁ ਮਹਲਾ ੨
શ્લોક મહેલ ૨।।
ਏਹ ਕਿਨੇਹੀ ਦਾਤਿ ਆਪਸ ਤੇ ਜੋ ਪਾਈਐ ॥
જો આપણે કહીએ કે મેં પોતાના પ્રયાસથી આ વસ્તુને પ્રાપ્ત કરી છે તો આ માલિકની તરફથી બક્ષિસ ન કહી શકાય?
ਨਾਨਕ ਸਾ ਕਰਮਾਤਿ ਸਾਹਿਬ ਤੁਠੈ ਜੋ ਮਿਲੈ ॥੧॥
હે નાનક! બક્ષિશ તો તે જ છે જે માલિક ના પ્રસન્ન થવાથી મળે ।।૧।।