ਜਿਚਰੁ ਵਿਚਿ ਦੰਮੁ ਹੈ ਤਿਚਰੁ ਨ ਚੇਤਈ ਕਿ ਕਰੇਗੁ ਅਗੈ ਜਾਇ ॥
જ્યાં સુધી શરીરમાં પ્રાણ હોય છે, ત્યાં સુધી મનુષ્ય પરમાત્માનું નામ યાદ કરતો નથી.
ਗਿਆਨੀ ਹੋਇ ਸੁ ਚੇਤੰਨੁ ਹੋਇ ਅਗਿਆਨੀ ਅੰਧੁ ਕਮਾਇ ॥
પછી આગળ પરલોકમાં પહોંચીને શું કરીશ? જે મનુષ્ય જ્ઞાનવાન છે, તે ચેતન હોય છે પરંતુ અજ્ઞાની મનુષ્ય અંધ કર્મોમાં જ સક્રિય રહે છે.
ਨਾਨਕ ਏਥੈ ਕਮਾਵੈ ਸੋ ਮਿਲੈ ਅਗੈ ਪਾਏ ਜਾਇ ॥੧॥
હે નાનક! આ લોકમાં મનુષ્ય જે પણ કર્મ કરે છે, તે જ મળે છે તથા પરલોકમાં જઈને તે જ પ્રાપ્ત થાય છે ॥૧॥
ਮਃ ੩ ॥
મહેલ ૩॥
ਧੁਰਿ ਖਸਮੈ ਕਾ ਹੁਕਮੁ ਪਇਆ ਵਿਣੁ ਸਤਿਗੁਰ ਚੇਤਿਆ ਨ ਜਾਇ ॥
આરંભથી જ પરમાત્માનો અટળ હુકમ છે કે સત્ય ગુરુ વગર તેનું નામ-સ્મરણ થઈ શકતું નથી.
ਸਤਿਗੁਰਿ ਮਿਲਿਐ ਅੰਤਰਿ ਰਵਿ ਰਹਿਆ ਸਦਾ ਰਹਿਆ ਲਿਵ ਲਾਇ ॥
સત્ય ગુરુ મળી જાય તો મનુષ્ય પોતાના મનમાં જ પરમાત્માને વ્યાપક અનુભવ કરે છે અને હંમેશા જ તેનું સુસંગત સમાયેલ રહે છે.
ਦਮਿ ਦਮਿ ਸਦਾ ਸਮਾਲਦਾ ਦੰਮੁ ਨ ਬਿਰਥਾ ਜਾਇ ॥
શ્વાસથી હંમેશા તે તેને યાદ કરે છે અને તેનો કોઈ પણ શ્વાસ વ્યર્થ જતો નથી.
ਜਨਮ ਮਰਨ ਕਾ ਭਉ ਗਇਆ ਜੀਵਨ ਪਦਵੀ ਪਾਇ ॥
પરમાત્માનું નામ યાદ કરવાથી તેનો જીવન-મૃત્યુનો આતંક નાશ થઈ જાય છે અને તે અટળ જીવન પદ પ્રાપ્ત કરી લે છે.
ਨਾਨਕ ਇਹੁ ਮਰਤਬਾ ਤਿਸ ਨੋ ਦੇਇ ਜਿਸ ਨੋ ਕਿਰਪਾ ਕਰੇ ਰਜਾਇ ॥੨॥
હે નાનક! પરમાત્મા આ અમર પદ તેને જ આપે છે, જેને પોતાની રજાથી કૃપા ધારણ કરે છે ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਆਪੇ ਦਾਨਾਂ ਬੀਨਿਆ ਆਪੇ ਪਰਧਾਨਾਂ ॥
પરમાત્મા તું જ સર્વજ્ઞાતા, ત્રિકાળદર્શી અને તું જ પ્રધાન છે.
ਆਪੇ ਰੂਪ ਦਿਖਾਲਦਾ ਆਪੇ ਲਾਇ ਧਿਆਨਾਂ ॥
તે તું જ પોતાના રૂપનું દર્શન કરાવે છે અને તું જ મનુષ્યને ધ્યાન-મનનમાં લગાવી દે છે.
ਆਪੇ ਮੋਨੀ ਵਰਤਦਾ ਆਪੇ ਕਥੈ ਗਿਆਨਾਂ ॥
તે તું જ મૌન સ્થિતિમાં વિચરણ કરે છે અને તું જ બ્રહ્મ-જ્ઞાનનું કથન કરે છે.
ਕਉੜਾ ਕਿਸੈ ਨ ਲਗਈ ਸਭਨਾ ਹੀ ਭਾਨਾ ॥
તે કોઈને કડવો લાગતો નથી અને બધાને સારો લાગે છે.
ਉਸਤਤਿ ਬਰਨਿ ਨ ਸਕੀਐ ਸਦ ਸਦ ਕੁਰਬਾਨਾ ॥੧੯॥
તેની મહિમા-સ્તુતિ વર્ણન કરી શકાતી નથી અને હું તેના પર હંમેશા બલિહાર જાવ છું ॥૧૯॥
ਸਲੋਕ ਮਃ ੧ ॥
શ્લોક મહેલ ૧॥
ਕਲੀ ਅੰਦਰਿ ਨਾਨਕਾ ਜਿੰਨਾਂ ਦਾ ਅਉਤਾਰੁ ॥
કળિયુગમાં નામ વિહીન મનુષ્ય ધરતીમાં ભૂત-પિશાચ જ ઉત્પન્ન થયા છે.
ਪੁਤੁ ਜਿਨੂਰਾ ਧੀਅ ਜਿੰਨੂਰੀ ਜੋਰੂ ਜਿੰਨਾ ਦਾ ਸਿਕਦਾਰੁ ॥੧॥
પુત્ર પ્રેત છે, પુત્રી ચુડેલ અને પત્ની આ પ્રેત-ચુડેલોની માલિક છે ॥૧॥
ਮਃ ੧ ॥
મહેલ ૧॥
ਹਿੰਦੂ ਮੂਲੇ ਭੂਲੇ ਅਖੁਟੀ ਜਾਂਹੀ ॥
હિન્દુઓએ તો મૂળ રૂપથી પરમાત્માને ભુલાવી જ દીધા છે અને ગેરમાર્ગે જઈ રહ્યા છે.
ਨਾਰਦਿ ਕਹਿਆ ਸਿ ਪੂਜ ਕਰਾਂਹੀ ॥
જેમ નારદ મુનિએ કથન કર્યું છે તેમ જ મૂર્તિ-પૂજા કરી રહ્યા છે.
ਅੰਧੇ ਗੁੰਗੇ ਅੰਧ ਅੰਧਾਰੁ ॥
તે અંધ, મૂંગા તેમજ અંધોના પણ મહાઅંધ અંધકારમાં અંધ થઈ ચુક્યા છે.
ਪਾਥਰੁ ਲੇ ਪੂਜਹਿ ਮੁਗਧ ਗਵਾਰ ॥
તે મૂર્ખ પથ્થરોની મૂર્તિઓ લઈને તેની પૂજા કરે છે.
ਓਹਿ ਜਾ ਆਪਿ ਡੁਬੇ ਤੁਮ ਕਹਾ ਤਰਣਹਾਰੁ ॥੨॥
તે પથ્થર જ્યારે પોતે જ ડૂબી જાય છે, તે તને કઈ રીતે સંસાર સાગર પાર કરાવી શકે છે? ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਸਭੁ ਕਿਹੁ ਤੇਰੈ ਵਸਿ ਹੈ ਤੂ ਸਚਾ ਸਾਹੁ ॥
હે માલિક! બધું જ તારા વશમાં છે અને તું જ એક સત્ય શાહુકાર છે.
ਭਗਤ ਰਤੇ ਰੰਗਿ ਏਕ ਕੈ ਪੂਰਾ ਵੇਸਾਹੁ ॥
તારા ભક્તજન ફક્ત તારી જ પ્રેમ-ભક્તિમાં રંગાયેલ છે અને એક તારા પર જ તેની સંપૂર્ણ આસ્થા છે.
ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਭੋਜਨੁ ਨਾਮੁ ਹਰਿ ਰਜਿ ਰਜਿ ਜਨ ਖਾਹੁ ॥
હરિ નામામૃત જ તેનું ભોજન છે, જેને પેટ ભરી-ભરીને ભક્તજન ખાય છે.
ਸਭਿ ਪਦਾਰਥ ਪਾਈਅਨਿ ਸਿਮਰਣੁ ਸਚੁ ਲਾਹੁ ॥
પરમાત્માનું સ્મરણ જ સાચો લાભ છે, જેનાથી બધા પદાર્થ પ્રાપ્ત થઈ જાય છે.
ਸੰਤ ਪਿਆਰੇ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਨਾਨਕ ਹਰਿ ਅਗਮ ਅਗਾਹੁ ॥੨੦॥|
નાનકનું કહેવું છે કે જે હરિ અગમ્ય તેમજ અનંત છે, તે પરબ્રહ્મ-પ્રભુને સંતજન જ પ્રેમાળ લાગે છે ॥૨૦॥
ਸਲੋਕ ਮਃ ੩ ॥
શ્લોક મહેલ ૩॥
ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਹੁਕਮੇ ਆਵਦਾ ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਹੁਕਮੇ ਜਾਇ ॥
બધું જ પરમાત્માનાં હુકમ પ્રમાણે જ આવે છે અને તેના હુકમમાં જ બધું જ ચાલ્યું જાય છે.
ਜੇ ਕੋ ਮੂਰਖੁ ਆਪਹੁ ਜਾਣੈ ਅੰਧਾ ਅੰਧੁ ਕਮਾਇ ॥
જો કોઈ મૂર્ખ પોતાને જ કરનાર જાણે છે તો તે અંધ જ છે અને અંધ કર્મ જ કરી રહ્યો છે.
ਨਾਨਕ ਹੁਕਮੁ ਕੋ ਗੁਰਮੁਖਿ ਬੁਝੈ ਜਿਸ ਨੋ ਕਿਰਪਾ ਕਰੇ ਰਜਾਇ ॥੧॥
હે નાનક! કોઈ દુર્લભ ગુરુમુખ જ પરમાત્માનાં હુકમને સમજે છે, જેના પર તે પોતાની રજાથી કૃપા કરે છે ॥૧॥
ਮਃ ੩ ॥
મહેલ ૩॥
ਸੋ ਜੋਗੀ ਜੁਗਤਿ ਸੋ ਪਾਏ ਜਿਸ ਨੋ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਪਰਾਪਤਿ ਹੋਇ ॥
જેને ગુરુના માધ્યમથી પરમાત્માનું નામ પ્રાપ્ત થયું છે, તે જ વાસ્તવમાં યોગી છે અને તેને જ સત્ય યોગ્ય વિચાર પ્રાપ્ત થાય છે.
ਤਿਸੁ ਜੋਗੀ ਕੀ ਨਗਰੀ ਸਭੁ ਕੋ ਵਸੈ ਭੇਖੀ ਜੋਗੁ ਨ ਹੋਇ ॥
તે યોગીના શરીરરૂપી નગરમાં બધા પ્રકારના ગુણ નિવાસ કરે છે પરંતુ યોગીનો વેશ ધારણ કરવાથી સત્ય યોગ પ્રાપ્ત થતો નથી.
ਨਾਨਕ ਐਸਾ ਵਿਰਲਾ ਕੋ ਜੋਗੀ ਜਿਸੁ ਘਟਿ ਪਰਗਟੁ ਹੋਇ ॥੨॥
હે નાનક! આવો દુર્લભ જ કોઈ યોગી છે, જેના અંતર મનમાં પરમાત્મા પ્રગટ થાય છે ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਆਪੇ ਜੰਤ ਉਪਾਇਅਨੁ ਆਪੇ ਆਧਾਰੁ ॥
ભગવાને પોતે જ જીવ ઉત્પન્ન કર્યા છે અને પોતે જ તે બધાનો આધાર છે.
ਆਪੇ ਸੂਖਮੁ ਭਾਲੀਐ ਆਪੇ ਪਾਸਾਰੁ ॥
તે પોતે જ સૂક્ષ્મ રૂપમાં દેખાઈ દે છે અને પોતે જ તેનો વિશ્વમાં ફેલાવો નજરે આવે છે.
ਆਪਿ ਇਕਾਤੀ ਹੋਇ ਰਹੈ ਆਪੇ ਵਡ ਪਰਵਾਰੁ ॥
તે પોતે જ એકલો વિચરણ કરતો રહે છે અને પોતે જ દુનિયારૂપી મોટા કુટુંબવાળો છે.
ਨਾਨਕੁ ਮੰਗੈ ਦਾਨੁ ਹਰਿ ਸੰਤਾ ਰੇਨਾਰੁ ॥
નાનક તો પરમાત્માના સંતોની ચરણ-ધૂળનું જ દાન માંગે છે.
ਹੋਰੁ ਦਾਤਾਰੁ ਨ ਸੁਝਈ ਤੂ ਦੇਵਣਹਾਰੁ ॥੨੧॥੧॥ ਸੁਧੁ ॥
હે પરમેશ્વર! તું જ જીવોને આપનાર છે અને તારા વગર મને અન્ય કોઈ પણ દાતા નજરે આવતો નથી ॥૨૧॥૧॥શુદ્ધ॥