ਸਲੋਕੁ ਮਃ ੩ ॥
શ્લોક મહેલ ૩॥
ਵਿਣੁ ਨਾਵੈ ਸਭਿ ਭਰਮਦੇ ਨਿਤ ਜਗਿ ਤੋਟਾ ਸੈਸਾਰਿ ॥
નામથી વિહીન બધા મનુષ્ય રોજ ભટકતા જ રહે છે અને સંસારમાં તેની ક્ષતિ જ થતી રહે છે.
ਮਨਮੁਖਿ ਕਰਮ ਕਮਾਵਣੇ ਹਉਮੈ ਅੰਧੁ ਗੁਬਾਰੁ ॥
મનમુખ મનુષ્ય અહંકારના ઘોર અંધકારમાં જ કર્મ કરતો રહે છે.
ਗੁਰਮੁਖਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਪੀਵਣਾ ਨਾਨਕ ਸਬਦੁ ਵੀਚਾਰਿ ॥੧॥
હે નાનક! પરંતુ, ગુરુમુખ શબ્દના ચિંતનના ફળ સ્વરૂપ નામ અમૃત જ પીવે છે ॥૧॥
ਮਃ ੩ ॥
મહેલ ૩॥
ਸਹਜੇ ਜਾਗੈ ਸਹਜੇ ਸੋਵੈ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਅਨਦਿਨੁ ਉਸਤਤਿ ਹੋਵੈ ॥
ગુરુમુખ મનુષ્ય સરળમાં જ જાગૃત રહે છે અને સરળમાં જ સુએ છે. તે રાત-દિવસ પ્રભુની જ સ્તુતિ કરતો રહે છે.
ਮਨਮੁਖ ਭਰਮੈ ਸਹਸਾ ਹੋਵੈ ॥
પરંતુ મનમુખ પ્રાણી ભ્રમમાં ફસાઈને ભટકતો જ રહે છે.
ਅੰਤਰਿ ਚਿੰਤਾ ਨੀਦ ਨ ਸੋਵੈ ॥
તેના અંતર મનમાં ચિંતા જ સતાવતી રહે છે અને તે સુખીની ઊંઘમાં ક્યારેય સુતો નથી.
ਗਿਆਨੀ ਜਾਗਹਿ ਸਵਹਿ ਸੁਭਾਇ ॥
જ્ઞાનવાન પુરુષ સરળ-સ્વભાવમાં જાગે અને સુવે છે.
ਨਾਨਕ ਨਾਮਿ ਰਤਿਆ ਬਲਿ ਜਾਉ ॥੨॥
હે નાનક!જે મનુષ્ય નામમાં મગ્ન છે, હું તેના પર બલિહાર જાવ છું ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਸੇ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਵਹਿ ਜੋ ਹਰਿ ਰਤਿਆ ॥
જે મનુષ્ય હરિમાં મગ્ન છે, તે જ હરિ-નામનું ધ્યાન-મનન કરે છે.
ਹਰਿ ਇਕੁ ਧਿਆਵਹਿ ਇਕੁ ਇਕੋ ਹਰਿ ਸਤਿਆ ॥
તે તો એક પ્રભુનું જ ચિંતન કરે છે, જો કે એક તે જ સત્ય છે.
ਹਰਿ ਇਕੋ ਵਰਤੈ ਇਕੁ ਇਕੋ ਉਤਪਤਿਆ ॥
એક પ્રભુ જ સર્વવ્યાપક છે અને એકથી જ આખી દુનિયા ઉત્પન્ન થઈ છે.
ਜੋ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਵਹਿ ਤਿਨ ਡਰੁ ਸਟਿ ਘਤਿਆ ॥
જે મનુષ્ય હરિ-નામનું ધ્યાન કરે છે, તેના બધા ભય નાશ થઈ જાય છે.
ਗੁਰਮਤੀ ਦੇਵੈ ਆਪਿ ਗੁਰਮੁਖਿ ਹਰਿ ਜਪਿਆ ॥੯॥
તે પોતે જ પ્રાણીને ગુરુની બુદ્ધિ આપે છે અને તે ગુરુમુખોએ પરમાત્માનું જ જાપ કર્યું છે ॥૯॥
ਸਲੋਕ ਮਃ ੩ ॥
શ્લોક મહેલ ૩॥
ਅੰਤਰਿ ਗਿਆਨੁ ਨ ਆਇਓ ਜਿਤੁ ਕਿਛੁ ਸੋਝੀ ਪਾਇ ॥
મનુષ્યના અંતરમનમાં તે જ્ઞાન તો પ્રવેશ જ થતું નથી, જેનાથી કંઈક સમજ પ્રાપ્ત થાય છે.
ਵਿਣੁ ਡਿਠਾ ਕਿਆ ਸਾਲਾਹੀਐ ਅੰਧਾ ਅੰਧੁ ਕਮਾਇ ॥
પરમાત્માનું દર્શન તેમજ બોધ વગર તે કઈ રીતે સ્તુતિ કરી શકે છે? જ્ઞાનહીન મનુષ્ય જ્ઞાનહીન કર્મ જ કરે છે.
ਨਾਨਕ ਸਬਦੁ ਪਛਾਣੀਐ ਨਾਮੁ ਵਸੈ ਮਨਿ ਆਇ ॥੧॥
હે નાનક! જ્યાં સુધી શબ્દની ઓળખ કરી લે છે તો તેના મનમાં આવીને પરમાત્માનું નામ વસી જાય છે ॥૧॥
ਮਃ ੩ ॥
મહેલ ૩॥
ਇਕਾ ਬਾਣੀ ਇਕੁ ਗੁਰੁ ਇਕੋ ਸਬਦੁ ਵੀਚਾਰਿ ॥
આ સૃષ્ટિમાં એક જ વાણી છે, એક જ ગુરુ અને એક જ શબ્દ છે, જેનું આપણે હંમેશા ધ્યાન કરવું જોઈએ.
ਸਚਾ ਸਉਦਾ ਹਟੁ ਸਚੁ ਰਤਨੀ ਭਰੇ ਭੰਡਾਰ ॥
આ જ સત્યનો સૌદો તેમજ સત્યની દુકાન છે, જે સત્ય-નામરૂપી રત્નોનાં ભંડારથી ભરેલ છે.
ਗੁਰ ਕਿਰਪਾ ਤੇ ਪਾਈਅਨਿ ਜੇ ਦੇਵੈ ਦੇਵਣਹਾਰੁ ॥
જો દાતા પ્રભુ આપે તો જ તે ગુરુની કૃપાથી પ્રાપ્ત થાય છે.
ਸਚਾ ਸਉਦਾ ਲਾਭੁ ਸਦਾ ਖਟਿਆ ਨਾਮੁ ਅਪਾਰੁ ॥
આ સત્યના સૌદાનો વ્યાપાર કરીને મનુષ્ય હંમેશા જ અપાર નામનો લાભ પ્રાપ્ત કરે છે.
ਵਿਖੁ ਵਿਚਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਪ੍ਰਗਟਿਆ ਕਰਮਿ ਪੀਆਵਣਹਾਰੁ ॥
આ ભયંકર વિષ રૂપી જગતમાં જ નામ અમૃત પ્રગટ થાય છે અને પરમાત્માની અપાર કૃપાથી જ નામ અમૃત પી શકાય છે.
ਨਾਨਕ ਸਚੁ ਸਲਾਹੀਐ ਧੰਨੁ ਸਵਾਰਣਹਾਰੁ ॥੨॥
હે નાનક! તે સાચા પરમેશ્વરની જ મહિમા કરવી જોઈએ, ત્યારથી તે પરમ સત્ય ધન્ય છે, જે પ્રાણીઓના જીવનને સંવારનાર છે ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਜਿਨਾ ਅੰਦਰਿ ਕੂੜੁ ਵਰਤੈ ਸਚੁ ਨ ਭਾਵਈ ॥
જેના મનમાં અસત્ય જ હાજર રહે છે, તેને સત્યથી કોઈ જોડાણ હોતું નથી.
ਜੇ ਕੋ ਬੋਲੈ ਸਚੁ ਕੂੜਾ ਜਲਿ ਜਾਵਈ ॥
જો કોઈ સત્ય બોલે છે તો અસત્ય મનુષ્ય તરત જ ક્રોધની આગમાં સળગી જાય છે.
ਕੂੜਿਆਰੀ ਰਜੈ ਕੂੜਿ ਜਿਉ ਵਿਸਟਾ ਕਾਗੁ ਖਾਵਈ ॥
જેમ કાગડો ગંદકી જ ખાય છે, તેમ જ અસત્ય મનુષ્ય અસત્યથી સંતુષ્ટ થાય છે.
ਜਿਸੁ ਹਰਿ ਹੋਇ ਕ੍ਰਿਪਾਲੁ ਸੋ ਨਾਮੁ ਧਿਆਵਈ ॥
જેના પર પરમાત્મા કૃપાળુ થાય છે, તે જ તેના નામનું ભજન કરે છે.
ਹਰਿ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਅਰਾਧਿ ਕੂੜੁ ਪਾਪੁ ਲਹਿ ਜਾਵਈ ॥੧੦॥
જે ગુરુમુખ બનીને પરમાત્માના નામની પ્રાર્થના કરે છે, તેની અસત્ય તેમજ પાપથી મુક્તિ થઈ જાય છે ॥૧૦॥
ਸਲੋਕੁ ਮਃ ੩ ॥
શ્લોક મહેલ ૩॥
ਸੇਖਾ ਚਉਚਕਿਆ ਚਉਵਾਇਆ ਏਹੁ ਮਨੁ ਇਕਤੁ ਘਰਿ ਆਣਿ ॥
હે ચારેય દિશાઓમાં ચારેય તરફ હવામાં ઉડનાર શેખ! પોતાના આ મનને એક ઘરમાં સ્થિર કર.
ਏਹੜ ਤੇਹੜ ਛਡਿ ਤੂ ਗੁਰ ਕਾ ਸਬਦੁ ਪਛਾਣੁ ॥
તું છળ-કપટ કરનારી વાતોને છોડી દે અને ગુરુના શબ્દની ઓળખ કર.
ਸਤਿਗੁਰ ਅਗੈ ਢਹਿ ਪਉ ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਜਾਣੈ ਜਾਣੁ ॥
હે શેખ! તું સદ્દગુરૂની શરણમાં આવી જા, જો કે તે બધું જ જાણે છે.
ਆਸਾ ਮਨਸਾ ਜਲਾਇ ਤੂ ਹੋਇ ਰਹੁ ਮਿਹਮਾਣੁ ॥
તું પોતાની આશા તેમજ મનસાને સળગાવી દે અને આ દુનિયામાં ચાર દિવસનો મહેમાન બનીને જ રહી.
ਸਤਿਗੁਰ ਕੈ ਭਾਣੈ ਭੀ ਚਲਹਿ ਤਾ ਦਰਗਹ ਪਾਵਹਿ ਮਾਣੁ ॥
હવે જો તું સદ્દગુરૂની ઇચ્છાનુસાર અનુસરણ કરે તો જ તે પરમાત્માના દરબારમાં શોભા પ્રાપ્ત થશે.
ਨਾਨਕ ਜਿ ਨਾਮੁ ਨ ਚੇਤਨੀ ਤਿਨ ਧਿਗੁ ਪੈਨਣੁ ਧਿਗੁ ਖਾਣੁ ॥੧॥
હે નાનક! જે મનુષ્ય નામનું સ્મરણ કરતો નથી, તેની રહેણી-કરણી તેમજ ભોજનને ધિક્કાર છે ॥૧॥
ਮਃ ੩ ॥
મહેલ ૩॥
ਹਰਿ ਗੁਣ ਤੋਟਿ ਨ ਆਵਈ ਕੀਮਤਿ ਕਹਣੁ ਨ ਜਾਇ ॥
પરમાત્માના ગુણ અનંત છે અને તેનું મૂલ્યાંકન વર્ણનથી ઉપર છે.
ਨਾਨਕ ਗੁਰਮੁਖਿ ਹਰਿ ਗੁਣ ਰਵਹਿ ਗੁਣ ਮਹਿ ਰਹੈ ਸਮਾਇ ॥੨॥
હે નાનક! ગુરુમુખ જ પરમાત્માનું ગુણગાન કરે છે અને તેની મહિમામાં જ સમાઈ રહે છે ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਹਰਿ ਚੋਲੀ ਦੇਹ ਸਵਾਰੀ ਕਢਿ ਪੈਧੀ ਭਗਤਿ ਕਰਿ ॥
પરમાત્માએ આ શરીરરૂપી ચોલીનું ખુબ સુંદર નિર્માણ કર્યું છે અને તેની ભક્તિ દ્વારા આ ચોલીનું ભરતકામ કરીને જ હું આને પહેરું છું.
ਹਰਿ ਪਾਟੁ ਲਗਾ ਅਧਿਕਾਈ ਬਹੁ ਬਹੁ ਬਿਧਿ ਭਾਤਿ ਕਰਿ ॥
હરિ-નામનું રેશમ તેના પર અનેક વિધિઓ તેમજ અનેક રીતોથી લાગેલ છે.
ਕੋਈ ਬੂਝੈ ਬੂਝਣਹਾਰਾ ਅੰਤਰਿ ਬਿਬੇਕੁ ਕਰਿ ॥
કોઈ દુર્લભ જ બુદ્ધિમાન પુરુષ છે જે પોતાના અંતરમનમાં વિવેક દ્વારા આ સત્યને સમજે છે.
ਸੋ ਬੂਝੈ ਏਹੁ ਬਿਬੇਕੁ ਜਿਸੁ ਬੁਝਾਏ ਆਪਿ ਹਰਿ ॥
પરંતુ આ વિવેકને તે જ પુરુષ સમજે છે, જેને પરમાત્મા પોતે સમજાવે છે.
ਜਨੁ ਨਾਨਕੁ ਕਹੈ ਵਿਚਾਰਾ ਗੁਰਮੁਖਿ ਹਰਿ ਸਤਿ ਹਰਿ ॥੧੧॥
દાસ નાનક આ જ વિચાર કરે છે કે ગુરુમુખ હરિ-પરમેશ્વરને હંમેશા સત્ય સમજે છે ॥૧૧॥