ਵਖਤੁ ਵੀਚਾਰੇ ਸੁ ਬੰਦਾ ਹੋਇ ॥
અહીં જે મનુષ્ય માનવ જન્મના સમયને વિચારે છે, તે પ્રભુનો સેવક બની જાય છે
ਕੁਦਰਤਿ ਹੈ ਕੀਮਤਿ ਨਹੀ ਪਾਇ ॥
પ્રભુ પોતાની રચેલી કુદરતીમાં વ્યાપક છે, તેનું મૂલ્ય આંકી શકતું નથી.
ਜਾ ਕੀਮਤਿ ਪਾਇ ਤ ਕਹੀ ਨ ਜਾਇ ॥
જે કોઈ મુલ્ય આંકવાનો પ્રયત્ન પણ કરે, તો પણ તેનું મૂલ્ય બતાવી શકાતું નથી.
ਸਰੈ ਸਰੀਅਤਿ ਕਰਹਿ ਬੀਚਾਰੁ ॥ ਬਿਨੁ ਬੂਝੇ ਕੈਸੇ ਪਾਵਹਿ ਪਾਰੁ ॥
જો મનુષ્ય ઈશ્વરના અનુયાયીઓ એ બતાવેલી ધાર્મિકં વિધિ વગેરેનો જ વિચાર કરે. તે જીવનનો સાચો હેતુ સમજ્યા વિના જીવનનો બીજો છેડો કેવી રીતે શોધી શકે છે?
ਸਿਦਕੁ ਕਰਿ ਸਿਜਦਾ ਮਨੁ ਕਰਿ ਮਖਸੂਦੁ ॥
હે ભાઈ! પરમાત્મા પર ભરોસો રાખ, તેની આગળ માથું ઝુકાવવાનું છે
ਜਿਹ ਧਿਰਿ ਦੇਖਾ ਤਿਹ ਧਿਰਿ ਮਉਜੂਦੁ ॥੧॥
પોતાના મનને ઈશ્વરમાં જોડ, તેને જિંદગીનો નિશાનો બનાવ. પછી જે તરફ જોઈએ, એ તરફ રબ દેખાય છે ।।૧।।
ਮਃ ੩ ॥
મહેલ ૩।।
ਗੁਰ ਸਭਾ ਏਵ ਨ ਪਾਈਐ ਨਾ ਨੇੜੈ ਨਾ ਦੂਰਿ ॥
શરીરથી ગુરુની નજીક કે દુર બેસવાથી ગુરુનો સંગ પ્રાપ્ત થતો નથી
ਨਾਨਕ ਸਤਿਗੁਰੁ ਤਾਂ ਮਿਲੈ ਜਾ ਮਨੁ ਰਹੈ ਹਦੂਰਿ ॥੨॥
હે નાનક! સતગુરુ ત્યારે જ મળે છે, જયારે શીખનું મન હરીની હાજરીમાં રહે છે ।।૨।।
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું ।।
ਸਪਤ ਦੀਪ ਸਪਤ ਸਾਗਰਾ ਨਵ ਖੰਡ ਚਾਰਿ ਵੇਦ ਦਸ ਅਸਟ ਪੁਰਾਣਾ ॥
સાત દ્વીપ, સાત સમુદ્ર, નવ ખંડ, ચાર વેદ, અઢાર પુરાણ,
ਹਰਿ ਸਭਨਾ ਵਿਚਿ ਤੂੰ ਵਰਤਦਾ ਹਰਿ ਸਭਨਾ ਭਾਣਾ ॥
આ બધામાં તું જ વસી રહ્યો છે અને બધાને વ્હાલો લાગે છે
ਸਭਿ ਤੁਝੈ ਧਿਆਵਹਿ ਜੀਅ ਜੰਤ ਹਰਿ ਸਾਰਗ ਪਾਣਾ ॥
હે ધનુર્ધારી પ્રભુ! બધા જીવ-જંતુ તારું જ સ્મરણ કરે છે
ਜੋ ਗੁਰਮੁਖਿ ਹਰਿ ਆਰਾਧਦੇ ਤਿਨ ਹਉ ਕੁਰਬਾਣਾ ॥
હું તેને બલિદાન આપું છું, જે ગુરુની સાથે રહીને તને જપે છે
ਤੂੰ ਆਪੇ ਆਪਿ ਵਰਤਦਾ ਕਰਿ ਚੋਜ ਵਿਡਾਣਾ ॥੪॥
જો કે, તું આશ્ચર્યજનક લીલા રચીને પોતે જ પોતે બધામાં વ્યાપક છે ।।૪।।
ਸਲੋਕ ਮਃ ੩ ॥
શ્લોક મહેલ ૩।।
ਕਲਉ ਮਸਾਜਨੀ ਕਿਆ ਸਦਾਈਐ ਹਿਰਦੈ ਹੀ ਲਿਖਿ ਲੇਹੁ ॥
કલમ શાહી મંગાવવાનો શું લાભ? હે સજ્જન! હૃદયમાં જ હરિનું નામ લખી લે
ਸਦਾ ਸਾਹਿਬ ਕੈ ਰੰਗਿ ਰਹੈ ਕਬਹੂੰ ਨ ਤੂਟਸਿ ਨੇਹੁ ॥
આ રીતે જો મનુષ્ય હંમેશા સાંઈના પ્રેમમાં ભીનો રહે તો આ પ્રેમ ક્યારેય તૂટશે નહિ
ਕਲਉ ਮਸਾਜਨੀ ਜਾਇਸੀ ਲਿਖਿਆ ਭੀ ਨਾਲੇ ਜਾਇ ॥
નહીંતર કલમ શાહી તો નાશ થનાર વસ્તુ છે અને એનો લખેલો કાગળ પણ નાશ થઇ જવાનો છે
ਨਾਨਕ ਸਹ ਪ੍ਰੀਤਿ ਨ ਜਾਇਸੀ ਜੋ ਧੁਰਿ ਛੋਡੀ ਸਚੈ ਪਾਇ ॥੧॥
પરંતુ, હે નાનક! જે પ્રેમ સાચા પ્રભુએ પોતાના ઓટલાથી જીવના હૃદયમાં વાવી દીધો છે, તેનો નાશ થશે નહિ ।।૧।।
ਮਃ ੩ ॥
શ્લોક મહેલ ૩।।
ਨਦਰੀ ਆਵਦਾ ਨਾਲਿ ਨ ਚਲਈ ਵੇਖਹੁ ਕੋ ਵਿਉਪਾਇ ॥
બેશક નિર્ણય કરીને જોઈ લો, જે કંઈ આ આંખોથી દેખાય છે, જીવની સાથે જઈ શકતું નથી
ਸਤਿਗੁਰਿ ਸਚੁ ਦ੍ਰਿੜਾਇਆ ਸਚਿ ਰਹਹੁ ਲਿਵ ਲਾਇ ॥
આ કારણે, સતગુરુએ નિશ્ચય કરાવ્યો છે કે સાચો પ્રભુ સાથ નિભાવવા યોગ્ય છે, આ માટે પ્રભુમાં ધ્યાન જોડી રાખ
ਨਾਨਕ ਸਬਦੀ ਸਚੁ ਹੈ ਕਰਮੀ ਪਲੈ ਪਾਇ ॥੨॥
હે નાનક! જો પ્રભુની કૃપા હોય તો ગુરુના શબ્દથી સાચો હરિ હ્રદયમાં વસે છે ।।૨।।
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું ।।
ਹਰਿ ਅੰਦਰਿ ਬਾਹਰਿ ਇਕੁ ਤੂੰ ਤੂੰ ਜਾਣਹਿ ਭੇਤੁ ॥
હે હરિ! તું દરેક જગ્યાએ અંદર બહાર વ્યાપક છે, આ કારણે જીવોના હૃદયને તું જ જાણે છે
ਜੋ ਕੀਚੈ ਸੋ ਹਰਿ ਜਾਣਦਾ ਮੇਰੇ ਮਨ ਹਰਿ ਚੇਤੁ ॥
હે મન! જે કંઈ કરીએ છીએ, બધી જગ્યાએ વ્યાપક હોવાને કારણે તે હરિ જાણે છે, આ માટે તેનું સ્મરણ કર
ਸੋ ਡਰੈ ਜਿ ਪਾਪ ਕਮਾਵਦਾ ਧਰਮੀ ਵਿਗਸੇਤੁ ॥
પાપ કરનારને ઈશ્વરથી ડર લાગે છે અને સદાચારીઓ જોઈને ખુશ થાય છે
ਤੂੰ ਸਚਾ ਆਪਿ ਨਿਆਉ ਸਚੁ ਤਾ ਡਰੀਐ ਕੇਤੁ ॥
હે હરિ! ડરીએ પણ શા માટે? જ્યારે જેવો તું સ્વયં સાચો છે તેવો જ તારો ન્યાય પણ સાચો છે
ਜਿਨਾ ਨਾਨਕ ਸਚੁ ਪਛਾਣਿਆ ਸੇ ਸਚਿ ਰਲੇਤੁ ॥੫॥
ડરવાનું તો ક્યાંય રહ્યું, હે નાનક! જેને સાચા હરીની સમજ પડી છે, તે તેનામાં જ ભળી જાય છે ।।૫।।
ਸਲੋਕ ਮਃ ੩ ॥
શ્લોક મહેલ ૩।।
ਕਲਮ ਜਲਉ ਸਣੁ ਮਸਵਾਣੀਐ ਕਾਗਦੁ ਭੀ ਜਲਿ ਜਾਉ ॥
સળગી જાય તે કલમ શાહી સહિત અને તે કાગળ પણ સળગી જાય
ਲਿਖਣ ਵਾਲਾ ਜਲਿ ਬਲਉ ਜਿਨਿ ਲਿਖਿਆ ਦੂਜਾ ਭਾਉ ॥
લખવાવાળો પણ સળગી મરે, જેને માયાના પ્રેમનો લેખ લખ્યો છે
ਨਾਨਕ ਪੂਰਬਿ ਲਿਖਿਆ ਕਮਾਵਣਾ ਅਵਰੁ ਨ ਕਰਣਾ ਜਾਇ ॥੧॥
કારણ કે, હે નાનક! જીવ તે જ કંઈ કમાય છે, જે સંસ્કાર પોતાના સારા-ખરાબ કરેલા કર્મો અનુસાર પહેલેથી જ પોતાના હૃદય પર લખી જાય છે.જીવ આનું ઊલટું કશું જ કરી શકતો નથી ।।૧।।
ਮਃ ੩ ॥
શ્લોક મહેલ ૩।।
ਹੋਰੁ ਕੂੜੁ ਪੜਣਾ ਕੂੜੁ ਬੋਲਣਾ ਮਾਇਆ ਨਾਲਿ ਪਿਆਰੁ ॥
માયા સંબંધી વાંચવું વ્યર્થનું ઉદ્યમ છે અને બોલવાનું પણ વ્યર્થ કારણ કે આ ઉદ્યમ માયાની સાથે પ્રેમ વધારે છે
ਨਾਨਕ ਵਿਣੁ ਨਾਵੈ ਕੋ ਥਿਰੁ ਨਹੀ ਪੜਿ ਪੜਿ ਹੋਇ ਖੁਆਰੁ ॥੨॥
હે નાનક! પ્રભુના નામ વિના કોઈ પણ હમેશાં નહીં રહે, આ કારણે જો કોઈ અન્ય અધ્યયન પણ વાંચે છે, ખુવાર જ થાય છે ।।૨।।
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું ।।
ਹਰਿ ਕੀ ਵਡਿਆਈ ਵਡੀ ਹੈ ਹਰਿ ਕੀਰਤਨੁ ਹਰਿ ਕਾ ॥
હરીની ઉપમા કરવી સૌથી સારું કામ છે કારણ કે તેની મહિમા અને તેનું કીર્તન કરજે,
ਹਰਿ ਕੀ ਵਡਿਆਈ ਵਡੀ ਹੈ ਜਾ ਨਿਆਉ ਹੈ ਧਰਮ ਕਾ ॥
હરીની ઉપમા કરવી સૌથી સારું કામ છે કારણ કે આ જ હરિનો ધર્મનો ન્યાય છે
ਹਰਿ ਕੀ ਵਡਿਆਈ ਵਡੀ ਹੈ ਜਾ ਫਲੁ ਹੈ ਜੀਅ ਕਾ ॥
હરીની ઉપમા કરવી સૌથી સારું કામ છે કારણ કે જીવનું વાસ્તવિક ફળ આ જ છે
ਹਰਿ ਕੀ ਵਡਿਆਈ ਵਡੀ ਹੈ ਜਾ ਨ ਸੁਣਈ ਕਹਿਆ ਚੁਗਲ ਕਾ ॥
હરીની ઉપમા કરવી સૌથી સારું કામ છે કારણ કે જે પ્રભુ ચુગલીની વાત પર કાન નથી ધરતો.
ਹਰਿ ਕੀ ਵਡਿਆਈ ਵਡੀ ਹੈ ਅਪੁਛਿਆ ਦਾਨੁ ਦੇਵਕਾ ॥੬॥
જે પ્રભુ કોઈને પૂછીને દાન નથી આપતો તેની ઉપમા ઉત્તમ કામ છે ।।૬।।
ਸਲੋਕ ਮਃ ੩ ॥
શ્લોક મહેલ ૩।।
ਹਉ ਹਉ ਕਰਤੀ ਸਭ ਮੁਈ ਸੰਪਉ ਕਿਸੈ ਨ ਨਾਲਿ ॥
ધન કોઈ સાથે નથી રહેતું, પરંતુ ધનની ટેક રાખનાર જીવ અહંકારી થઇ થઇને ખપે છે, આધ્યાત્મિક મૌત મરેલા રહે છે
ਦੂਜੈ ਭਾਇ ਦੁਖੁ ਪਾਇਆ ਸਭ ਜੋਹੀ ਜਮਕਾਲਿ ॥
માયાના પ્રેમમાં બધાયે દુઃખ જ મેળવ્યું છે, કારણ કે યમરાજે બધાને એવી રીતે તાકી રહ્યા છે