ਵਡਾ ਸਾਹਿਬੁ ਗੁਰੂ ਮਿਲਾਇਆ ਜਿਨਿ ਤਾਰਿਆ ਸਗਲ ਜਗਤੁ ॥
ગુરુએ મને મોટા માલિક પ્રભુથી મળાવી દીધો છે, જેને આખા જગતનો ઉદ્ધાર કરી દીધો છે.
ਮਨ ਕੀਆ ਇਛਾ ਪੂਰੀਆ ਪਾਇਆ ਧੁਰਿ ਸੰਜੋਗ ॥
મારા નસીબમાં આરંભથી જ પ્રભુનો સંજોગ લખેલો હતો અને હવે મારી મનોકામના પૂર્ણ થઈ ગઈ છે.
ਨਾਨਕ ਪਾਇਆ ਸਚੁ ਨਾਮੁ ਸਦ ਹੀ ਭੋਗੇ ਭੋਗ ॥੧॥
હે નાનક! જેને સત્ય-નામ પ્રાપ્ત કરી લીધું છે, તે હંમેશા જ સુખ-આનંદ ભોગવતો રહે છે ॥૧॥
ਮਃ ੫ ॥
મહેલ ૫॥
ਮਨਮੁਖਾ ਕੇਰੀ ਦੋਸਤੀ ਮਾਇਆ ਕਾ ਸਨਬੰਧੁ ॥
મનમુખ જીવોની મિત્રતા માયાનો જ સંબંધ છે.
ਵੇਖਦਿਆ ਹੀ ਭਜਿ ਜਾਨਿ ਕਦੇ ਨ ਪਾਇਨਿ ਬੰਧੁ ॥
તે પાકી મિત્રતા ક્યારેય રાખતો નથી અને જોતાં જ જોતા ભાગી જાય છે.
ਜਿਚਰੁ ਪੈਨਨਿ ਖਾਵਨੑੇ ਤਿਚਰੁ ਰਖਨਿ ਗੰਢੁ ॥
તેનો સંબંધ ત્યાં સુધી જ કાયમ રહે છે, જ્યાં સુધી તેને પહેરવાની વસ્ત્ર તેમજ કહેવાને ભોજન મળી રહે છે.
ਜਿਤੁ ਦਿਨਿ ਕਿਛੁ ਨ ਹੋਵਈ ਤਿਤੁ ਦਿਨਿ ਬੋਲਨਿ ਗੰਧੁ ॥
જે દિવસે તેને કંઈ પણ મળતું નથી, તે દિવસે તે દુર્વ્યવહાર કરે છે.
ਜੀਅ ਕੀ ਸਾਰ ਨ ਜਾਣਨੀ ਮਨਮੁਖ ਅਗਿਆਨੀ ਅੰਧੁ ॥
આવો મનમતિ અજ્ઞાની તેમજ અંધ છે, જે દિલની ઊંડાઈને જાણતો નથી.
ਕੂੜਾ ਗੰਢੁ ਨ ਚਲਈ ਚਿਕੜਿ ਪਥਰ ਬੰਧੁ ॥
કાદવથી ભરેલ પથ્થરોના બંધની જેમ અસત્ય મિત્રતા વધુ વાર ચાલતી નથી.
ਅੰਧੇ ਆਪੁ ਨ ਜਾਣਨੀ ਫਕੜੁ ਪਿਟਨਿ ਧੰਧੁ ॥
અંધ મનમુખી જીવ પોતાના આત્મજ્ઞાનને જાણતો નથી અને વ્યર્થ જ દુનિયાના ધંધાઓમાં માથું પીટત્તો રહે છે.
ਝੂਠੈ ਮੋਹਿ ਲਪਟਾਇਆ ਹਉ ਹਉ ਕਰਤ ਬਿਹੰਧੁ ॥
આ રીતે અસત્ય મોહમાં ફસાઈને આત્માભિમાન કરતા તેનું આખું જીવન વીતી જાય છે.
ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰੇ ਜਿਸੁ ਆਪਣੀ ਧੁਰਿ ਪੂਰਾ ਕਰਮੁ ਕਰੇਇ ॥
જેના પર પ્રભુ પોતાની કૃપા કરે છે, તે આરંભથી જ પૂર્ણ કર્મ કરી દે છે.
ਜਨ ਨਾਨਕ ਸੇ ਜਨ ਉਬਰੇ ਜੋ ਸਤਿਗੁਰ ਸਰਣਿ ਪਰੇ ॥੨॥
હે નાનક! તે જ મનુષ્ય સ્વસ્થ થયા છે, જે સદ્દગુરૂની શરણમાં આવ્યા છે ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਜੋ ਰਤੇ ਦੀਦਾਰ ਸੇਈ ਸਚੁ ਹਾਕੁ ॥
જે પરમાત્માના દર્શનમાં જ લીન રહે છે, તે જ સાચો સંત કહેવાય છે.
ਜਿਨੀ ਜਾਤਾ ਖਸਮੁ ਕਿਉ ਲਭੈ ਤਿਨਾ ਖਾਕੁ ॥
જેને માલિકને ઓળખી લીધો છે, તેના ચરણોની ધૂળ શું કરીને મળી શકે છે?
ਮਨੁ ਮੈਲਾ ਵੇਕਾਰੁ ਹੋਵੈ ਸੰਗਿ ਪਾਕੁ ॥
તેની સંગતમાં વિકારોથી ભરેલ ગંદુ મન પણ પવિત્ર થઈ જાય છે.
ਦਿਸੈ ਸਚਾ ਮਹਲੁ ਖੁਲੈ ਭਰਮ ਤਾਕੁ ॥
જીવનો ભ્રમરૂપી દરવાજો ખુલી જાય છે અને સત્યનું ઘર નજરે આવવા લાગે છે.
ਜਿਸਹਿ ਦਿਖਾਲੇ ਮਹਲੁ ਤਿਸੁ ਨ ਮਿਲੈ ਧਾਕੁ ॥
પરમાત્મા જેને પોતાનું ઘર દેખાડી દે છે તેને પછી ધક્કો લાગતો નથી.
ਮਨੁ ਤਨੁ ਹੋਇ ਨਿਹਾਲੁ ਬਿੰਦਕ ਨਦਰਿ ਝਾਕੁ ॥
જે મનુષ્ય તરફ પ્રભુ થોડી-એવી કરુણા-દ્રષ્ટિથી જોઈ લે છે, તેનું મન તેમજ શરીર નિહાળ થઈ જાય છે.
ਨਉ ਨਿਧਿ ਨਾਮੁ ਨਿਧਾਨੁ ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ ਲਾਗੁ ॥
ગુરુના શબ્દમાં ધ્યાન લગાવવાથી નામરૂપી નવ નિધિ પ્રાપ્ત થઈ જાય છે.
ਤਿਸੈ ਮਿਲੈ ਸੰਤ ਖਾਕੁ ਮਸਤਕਿ ਜਿਸੈ ਭਾਗੁ ॥੫॥
સંતોની ચરણ-ધૂળ તેને જ મળે છે, જેના માથા પર ઉત્તમ નસીબ હોય છે ॥૫॥
ਸਲੋਕ ਮਃ ੫ ॥
શ્લોક મહેલ ૫॥
ਹਰਣਾਖੀ ਕੂ ਸਚੁ ਵੈਣੁ ਸੁਣਾਈ ਜੋ ਤਉ ਕਰੇ ਉਧਾਰਣੁ ॥
હે મૃગલોચના! હું તને એક સાચી વાત સંભળાવું છું, જે તારો ઉદ્ધાર કરી દેશે.
ਸੁੰਦਰ ਬਚਨ ਤੁਮ ਸੁਣਹੁ ਛਬੀਲੀ ਪਿਰੁ ਤੈਡਾ ਮਨ ਸਾਧਾਰਣੁ ॥
હે છબીલી! તું મારું સુંદર વચન સાંભળ, તારો પ્રિયવર જ તારા મનનો આધાર છે.
ਦੁਰਜਨ ਸੇਤੀ ਨੇਹੁ ਰਚਾਇਓ ਦਸਿ ਵਿਖਾ ਮੈ ਕਾਰਣੁ ॥
તે દુષ્ટ મને આ તો કહ્યું આનું શું કારણ છે?
ਊਣੀ ਨਾਹੀ ਝੂਣੀ ਨਾਹੀ ਨਾਹੀ ਕਿਸੈ ਵਿਹੂਣੀ ॥
જીવાત્મા જવાબ દે છે કે મારામાં કોઈ પ્રકારની કોઈ ત્રૂટિ નથી અને કોઈ ગુણથી પણ વિહીન નથી.
ਪਿਰੁ ਛੈਲੁ ਛਬੀਲਾ ਛਡਿ ਗਵਾਇਓ ਦੁਰਮਤਿ ਕਰਮਿ ਵਿਹੂਣੀ ॥
પરંતુ દુર્બુદ્ધિને કારણે દુર્ભાગ્યથી પોતાના છેલ છબીલા પ્રિયતમને ગુમાવી દીધો છે.
ਨਾ ਹਉ ਭੁਲੀ ਨਾ ਹਉ ਚੁਕੀ ਨਾ ਮੈ ਨਾਹੀ ਦੋਸਾ ॥
ન તો હું ભૂલેલી છું, ન તો મેં કોઈ ભૂલ કરી છે ન તો મારામાં કોઈ દોષ છે.
ਜਿਤੁ ਹਉ ਲਾਈ ਤਿਤੁ ਹਉ ਲਗੀ ਤੂ ਸੁਣਿ ਸਚੁ ਸੰਦੇਸਾ ॥
જ્યાં મને મારા સ્વામીએ લગાવ્યો છે, ત્યાં જ લાગી ગઈ છું, તું મારો સાચો સંદેશ સાંભળ.
ਸਾਈ ਸੋੁਹਾਗਣਿ ਸਾਈ ਭਾਗਣਿ ਜੈ ਪਿਰਿ ਕਿਰਪਾ ਧਾਰੀ ॥
તે જ જીવ-સ્ત્રી સુહાગણ છે, તે જ ભાગ્યવાન છે, જેના પર પ્રિય-પ્રભુ પોતાની કૃપા કરે છે.
ਪਿਰਿ ਅਉਗਣ ਤਿਸ ਕੇ ਸਭਿ ਗਵਾਏ ਗਲ ਸੇਤੀ ਲਾਇ ਸਵਾਰੀ ॥
પછી પ્રિયતમ તેના બધા અવગુણ દૂર કરીને ગળાથી લગાવીને તેને સંપૂર્ણ કરી દે છે.
ਕਰਮਹੀਣ ਧਨ ਕਰੈ ਬਿਨੰਤੀ ਕਦਿ ਨਾਨਕ ਆਵੈ ਵਾਰੀ ॥
હે નાનક! ભાગ્યહીન જીવરૂપી નારી વિનંતી કરે છે કે હે પ્રભુ! મારો વારો ક્યારે આવશે?
ਸਭਿ ਸੁਹਾਗਣਿ ਮਾਣਹਿ ਰਲੀਆ ਇਕ ਦੇਵਹੁ ਰਾਤਿ ਮੁਰਾਰੀ ॥੧॥
બધી સુહાગનો તારો આનંદ કરતી રહે છે, આથી મને એક રાતનો આનંદ જ આપી દે ॥૧॥
ਮਃ ੫ ॥
મહેલ ૫॥
ਕਾਹੇ ਮਨ ਤੂ ਡੋਲਤਾ ਹਰਿ ਮਨਸਾ ਪੂਰਣਹਾਰੁ ॥
હે મન! તું શા માટે ડગમગે છે? પ્રભુ બધી કામનાઓ પૂર્ણ કરનાર છે.
ਸਤਿਗੁਰੁ ਪੁਰਖੁ ਧਿਆਇ ਤੂ ਸਭਿ ਦੁਖ ਵਿਸਾਰਣਹਾਰੁ ॥
તું સદ્દગુરુનું ધ્યાન કર્યા કર, તે બધાં દુઃખોને ભુલાવનાર છે.
ਹਰਿ ਨਾਮਾ ਆਰਾਧਿ ਮਨ ਸਭਿ ਕਿਲਵਿਖ ਜਾਹਿ ਵਿਕਾਰ ॥
હે મન! હરિ-નામની પ્રાર્થના કરવાથી બધા કલેશ તેમજ વિકાર દૂર થઈ જાય છે.
ਜਿਨ ਕਉ ਪੂਰਬਿ ਲਿਖਿਆ ਤਿਨ ਰੰਗੁ ਲਗਾ ਨਿਰੰਕਾਰ ॥
જેના નસીબમાં પૂર્વથી જ લખેલું હોય છે, તેને જ નિરાકારની સ્મૃતિનો રંગ લાગે છે.
ਓਨੀ ਛਡਿਆ ਮਾਇਆ ਸੁਆਵੜਾ ਧਨੁ ਸੰਚਿਆ ਨਾਮੁ ਅਪਾਰੁ ॥
આવા ભક્તે માયાનો સ્વાદ છોડીને નામરૂપી ઉપર ધનનો સંચય કરી લીધો છે.
ਅਠੇ ਪਹਰ ਇਕਤੈ ਲਿਵੈ ਮੰਨੇਨਿ ਹੁਕਮੁ ਅਪਾਰੁ ॥
તે આઠેય પ્રહર પ્રભુના ધ્યાનમાં જ લીન રહે છે અને તેના અપાર હુકમનો જ પાલન કરે છે