ਸਲੋਕ ਮਹਲਾ ੨ ॥
શ્લોક મહેલ ૨॥
ਆਪਿ ਉਪਾਏ ਨਾਨਕਾ ਆਪੇ ਰਖੈ ਵੇਕ ॥
હે નાનક! પ્રભુ બધાને ઉત્પન્ન કરે છે પોતે જ અલગ-અલગ રાખે છે
ਮੰਦਾ ਕਿਸ ਨੋ ਆਖੀਐ ਜਾਂ ਸਭਨਾ ਸਾਹਿਬੁ ਏਕੁ ॥
ખરાબ કોને કહેવામાં આવે જ્યારે બધાનો માલિક એક છે
ਸਭਨਾ ਸਾਹਿਬੁ ਏਕੁ ਹੈ ਵੇਖੈ ਧੰਧੈ ਲਾਇ ॥
બધાના માલિક પ્રભુ એક જ છે તે બધાને અલગ-અલગ કાર્યમાં લગાડીને જોવે છે
ਕਿਸੈ ਥੋੜਾ ਕਿਸੈ ਅਗਲਾ ਖਾਲੀ ਕੋਈ ਨਾਹਿ ॥
કોઈ જીવને તેણે થોડું આપ્યું છે કોઈને વધારે આપ્યું છે પરંતુ ખાલી કોઈ નથી
ਆਵਹਿ ਨੰਗੇ ਜਾਹਿ ਨੰਗੇ ਵਿਚੇ ਕਰਹਿ ਵਿਥਾਰ ॥
બધા જીવ નગ્ન આવે છે નગ્ન જ ચાલ્યા જાય છે પરંતુ તો પણ સંસારમાં આડંબર જ કરે છે
ਨਾਨਕ ਹੁਕਮੁ ਨ ਜਾਣੀਐ ਅਗੈ ਕਾਈ ਕਾਰ ॥੧॥
હે નાનક! તેના હુકમને જાણી શકાતો નથી કારણ કે આ વાતની પણ કોઈ ખબર નથી કે આગળ ક્યાં કાર્યમાં લગાડવાનો છે ॥૧॥
ਮਹਲਾ ੧ ॥
મહેલ ૧॥
ਜਿਨਸਿ ਥਾਪਿ ਜੀਆਂ ਕਉ ਭੇਜੈ ਜਿਨਸਿ ਥਾਪਿ ਲੈ ਜਾਵੈ ॥
તે અનેક પ્રકારના જીવોને સંસારમાં મોકલે છે અને અનેક પ્રકારના જીવોને સંસારથી લઈ પણ જાય છે
ਆਪੇ ਥਾਪਿ ਉਥਾਪੈ ਆਪੇ ਏਤੇ ਵੇਸ ਕਰਾਵੈ ॥
તે પોતે જ ઉત્પન્ન કરીને નષ્ટ કરી દે છે અને અનેક પ્રકારના વેશ કરાવે છે
ਜੇਤੇ ਜੀਅ ਫਿਰਹਿ ਅਉਧੂਤੀ ਆਪੇ ਭਿਖਿਆ ਪਾਵੈ ॥
જેટલા પણ જીવ સાધુ-ફકીર બનીને ફરે છે તેને પોતે જ ભિક્ષા આપે છે
ਲੇਖੈ ਬੋਲਣੁ ਲੇਖੈ ਚਲਣੁ ਕਾਇਤੁ ਕੀਚਹਿ ਦਾਵੇ ॥
અમારું બોલવું તેમજ ચાલવું બધું ભાગ્ય અનુસાર નિશ્ચિત છે પછી અસત્ય દાવા કરવાનો કોઈ લાભ નથી
ਮੂਲੁ ਮਤਿ ਪਰਵਾਣਾ ਏਹੋ ਨਾਨਕੁ ਆਖਿ ਸੁਣਾਏ ॥
સાચી વાત આ સ્વીકાર્ય છે જે નાનક કહીને સંભળાવી રહ્યો છે
ਕਰਣੀ ਉਪਰਿ ਹੋਇ ਤਪਾਵਸੁ ਜੇ ਕੋ ਕਹੈ ਕਹਾਏ ॥੨॥
કોઈ કંઈપણ કહે કહેવડાવે છે કર્મોના આધાર પર જ ન્યાય થાય છે ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਗੁਰਮੁਖਿ ਚਲਤੁ ਰਚਾਇਓਨੁ ਗੁਣ ਪਰਗਟੀ ਆਇਆ ॥
ગુરુએ લીલા રચી છે જેનાથી બધા ગુણ પ્રગટ થઈ ગયા છે
ਗੁਰਬਾਣੀ ਸਦ ਉਚਰੈ ਹਰਿ ਮੰਨਿ ਵਸਾਇਆ ॥
તે હંમેશા ગુરુની વાણી ઉચ્ચારણ કરે છે અને પ્રભુને મનમાં વસાવી લીધા છે
ਸਕਤਿ ਗਈ ਭ੍ਰਮੁ ਕਟਿਆ ਸਿਵ ਜੋਤਿ ਜਗਾਇਆ ॥
માયાનો પ્રપંચ દૂર દૂર થઈ ગયો છે ભ્રમ કપાઈ ગયો છે અને જ્ઞાન જ્યોતિનો દીવો પ્રજ્વલિત થઈ ગયો છે
ਜਿਨ ਕੈ ਪੋਤੈ ਪੁੰਨੁ ਹੈ ਗੁਰੁ ਪੁਰਖੁ ਮਿਲਾਇਆ ॥
જેની પાસે પુણ્ય છે ગુરુએ તેને પરમાત્માથી મળાવી દીધો છે
ਨਾਨਕ ਸਹਜੇ ਮਿਲਿ ਰਹੇ ਹਰਿ ਨਾਮਿ ਸਮਾਇਆ ॥੨॥
હે નાનક! તે સ્વાભાવિક પ્રભુ નામમાં જોડાયેલા રહે છે ॥૨॥
ਸਲੋਕ ਮਹਲਾ ੨ ॥
શ્લોક મહેલ ૨॥
ਸਾਹ ਚਲੇ ਵਣਜਾਰਿਆ ਲਿਖਿਆ ਦੇਵੈ ਨਾਲਿ ॥
પરમાત્મા રૂપી શાહથી જીવરૂપી વ્યાપારી ચાલી પડ્યા છે અને તે તેનો કર્મલેખ સાથ આપી દે છે
ਲਿਖੇ ਉਪਰਿ ਹੁਕਮੁ ਹੋਇ ਲਈਐ ਵਸਤੁ ਸਮ੍ਹ੍ਹਾਲਿ ॥
તે લખેલા પર હુકમ થાય છે અને તે અનુસાર વસ્તુ મળે છે
ਵਸਤੁ ਲਈ ਵਣਜਾਰਈ ਵਖਰੁ ਬਧਾ ਪਾਇ ॥
આ રીતે જીવ રૂપી વ્યાપારી વસ્તુઓ ખરીદે છે અને સામાન લાદી દે છે
ਕੇਈ ਲਾਹਾ ਲੈ ਚਲੇ ਇਕਿ ਚਲੇ ਮੂਲੁ ਗਵਾਇ ॥
કોઈ લાભ કમાવીને સાથે ચાલે છે પરંતુ કોઈ મુળધન પણ ગુમાવી દે છે
ਥੋੜਾ ਕਿਨੈ ਨ ਮੰਗਿਓ ਕਿਸੁ ਕਹੀਐ ਸਾਬਾਸਿ ॥
આ દિવસોમાંથી કોઈએ થોડું માંગ્યું નથી પછી કોને શાબાસી આપવામાં આવે?
ਨਦਰਿ ਤਿਨਾ ਕਉ ਨਾਨਕਾ ਜਿ ਸਾਬਤੁ ਲਾਏ ਰਾਸਿ ॥੧॥
નાનક ફરમાવે છે કે કૃપા-દ્રષ્ટિ તેના પર જ થઈ છે જે પોતાના જીવનની રાશિ સંપૂર્ણ રીતે બચાવીને લાવે છે ॥૧॥
ਮਹਲਾ ੧ ॥
મહેલ ૧॥
ਜੁੜਿ ਜੁੜਿ ਵਿਛੁੜੇ ਵਿਛੁੜਿ ਜੁੜੇ ॥
જીવ કેટલી વાર મળે છે અને અલગ થાય છે અલગ થઈને ફરી વાર મળી જાય છે
ਜੀਵਿ ਜੀਵਿ ਮੁਏ ਮੁਏ ਜੀਵੇ ॥
જન્મ લઈને મૃત્યુને પ્રાપ્ત થઈ જાય છે અને મર્યા પછી ફરી જન્મ લે છે આ રીતે જન્મ-મરણનું ચક્ર ચાલતું રહે છે
ਕੇਤਿਆ ਕੇ ਬਾਪ ਕੇਤਿਆ ਕੇ ਬੇਟੇ ਕੇਤੇ ਗੁਰ ਚੇਲੇ ਹੂਏ ॥
ક્યારેક કોઈના પિતા, કોઈનો પુત્ર, કોઈના ગુરુ અને કોઈના શિષ્ય બને છે
ਆਗੈ ਪਾਛੈ ਗਣਤ ਨ ਆਵੈ ਕਿਆ ਜਾਤੀ ਕਿਆ ਹੁਣਿ ਹੂਏ ॥
આગળ-પાછળનો હિસાબ લગાવી શકાતો નથી કે ભૂતકાળમાં શું હતા અને હવે વર્તમાનમાં શું થઈ ગયા છીએ
ਸਭੁ ਕਰਣਾ ਕਿਰਤੁ ਕਰਿ ਲਿਖੀਐ ਕਰਿ ਕਰਿ ਕਰਤਾ ਕਰੇ ਕਰੇ ॥
બધું કર્મો અનુસાર થઈ રહ્યું છે જેવા ભાગ્ય છે તેવું જ જીવ કરી રહ્યો છે આ રીતે વિધાતા કરાવતો જાય છે
ਮਨਮੁਖਿ ਮਰੀਐ ਗੁਰਮੁਖਿ ਤਰੀਐ ਨਾਨਕ ਨਦਰੀ ਨਦਰਿ ਕਰੇ ॥੨॥
નાનક ફરમાવે છે કે સ્વેચ્છાચારી મૃત્યુના ચક્રમાં પડી રહે છે પરંતુ ગુરુની શિક્ષા પર ચાલવાવાળા મુક્ત થઈ જાય છે ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਮਨਮੁਖਿ ਦੂਜਾ ਭਰਮੁ ਹੈ ਦੂਜੈ ਲੋਭਾਇਆ ॥
મનની ઈચ્છા અનુસાર ચાલવાવાળા મુશ્કેલી તેમજ ભ્રમમાં લીન રહે છે અને દ્વૈતભાવ તેમજ લોભ-લાલચમાં પડી રહે છે
ਕੂੜੁ ਕਪਟੁ ਕਮਾਵਦੇ ਕੂੜੋ ਆਲਾਇਆ ॥
તે અસત્ય તેમજ છળ-કપટનું આચરણ અપનાવીને અસત્ય જ બોલે છે
ਪੁਤ੍ਰ ਕਲਤ੍ਰੁ ਮੋਹੁ ਹੇਤੁ ਹੈ ਸਭੁ ਦੁਖੁ ਸਬਾਇਆ ॥
તેનો પોતાના પુત્ર તેમજ પત્નીથી મોહ તથા પ્રેમ બની રહે છે જે બધા દુઃખ પહોંચાડે છે
ਜਮ ਦਰਿ ਬਧੇ ਮਾਰੀਅਹਿ ਭਰਮਹਿ ਭਰਮਾਇਆ ॥
તે યમના દરવાજા પર દંડ ભોગવે છે અને આ રીતે ભ્રમમાં જ ભટકે છે
ਮਨਮੁਖਿ ਜਨਮੁ ਗਵਾਇਆ ਨਾਨਕ ਹਰਿ ਭਾਇਆ ॥੩॥
હે નાનક! સ્વેચ્છાચારી પોતાનો જન્મ ગુમાવી દે છે સંભવતઃ પ્રભુને આ જ મંજુર છે ॥૩॥
ਸਲੋਕ ਮਹਲਾ ੨ ॥
શ્લોક મહેલ ૨॥
ਜਿਨ ਵਡਿਆਈ ਤੇਰੇ ਨਾਮ ਕੀ ਤੇ ਰਤੇ ਮਨ ਮਾਹਿ ॥
જેની પાસે હરિ-નામની કીર્તિ છે તે મનમાં નામ ઉચ્ચારણમાં જ લીન રહે છે
ਨਾਨਕ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਏਕੁ ਹੈ ਦੂਜਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਨਾਹਿ ॥
હે નાનક! અમૃત એક હરિ-નામ જ છે બીજું કોઈ અમૃત નથી
ਨਾਨਕ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਮਨੈ ਮਾਹਿ ਪਾਈਐ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ ॥
નાનકનું કહેવું છે ગુરુની કૃપાથી અમૃત મનમાં પ્રાપ્ત થઈ જાય છે
ਤਿਨੑੀ ਪੀਤਾ ਰੰਗ ਸਿਉ ਜਿਨੑ ਕਉ ਲਿਖਿਆ ਆਦਿ ॥੧॥
જેના ભાગ્યમાં પહેલાથી જ લખેલું હોય છે તેમને પ્રેમ પૂર્વક નામ અમૃતનું સેવન કર્યું છે ॥૧॥