ਲਿਖਿਆ ਹੋਵੈ ਨਾਨਕਾ ਕਰਤਾ ਕਰੇ ਸੁ ਹੋਇ ॥੧॥
નાનકનું કહેવું છે કે ભલે ભાગ્ય અનુસાર થાય છે પરંતુ જે પ્રભુ કરે છે તે જ થાય છે ॥૧॥
ਮਃ ੧ ॥
મહેલ ૧॥
ਰੰਨਾ ਹੋਈਆ ਬੋਧੀਆ ਪੁਰਸ ਹੋਏ ਸਈਆਦ ॥
માસુમ સ્ત્રીઓ નબળી થઈ ગઈ છે અને ચતુર પુરુષ અત્યાચારી થઈ ગઈ છે
ਸੀਲੁ ਸੰਜਮੁ ਸੁਚ ਭੰਨੀ ਖਾਣਾ ਖਾਜੁ ਅਹਾਜੁ ॥
શીલ, સંયમ તેમજ શુદ્ધતા દૂર થઈ ગઈ છે અને વાજબી-ગેરવાજબી બધું ખાવામાં આવે છે
ਸਰਮੁ ਗਇਆ ਘਰਿ ਆਪਣੈ ਪਤਿ ਉਠਿ ਚਲੀ ਨਾਲਿ ॥
બળાત્કાર તેમજ કામવાસનાને કારણે શરમ તો ઘરેથી ઉઠીને ચાલી ગઈ છે સાથે જ પુત્રવધુ-પુત્રીઓની ઈજ્જત પણ ચાલી ગઈ છે
ਨਾਨਕ ਸਚਾ ਏਕੁ ਹੈ ਅਉਰੁ ਨ ਸਚਾ ਭਾਲਿ ॥੨॥
ગુરુ નાનક કહે છે કે માત્ર પ્રભુ જ સાચા છે કોઈ બીજામાં સત્યની શોધ કરો નહીં ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਬਾਹਰਿ ਭਸਮ ਲੇਪਨ ਕਰੇ ਅੰਤਰਿ ਗੁਬਾਰੀ ॥
મનુષ્ય બહાર શરીર પર ભસ્મ લગાવે છે પરંતુ અંતર્મનમાં અભિમાન જ ભરેલું હોય છે
ਖਿੰਥਾ ਝੋਲੀ ਬਹੁ ਭੇਖ ਕਰੇ ਦੁਰਮਤਿ ਅਹੰਕਾਰੀ ॥
દુર્બુદ્ધિના કારણે અહંકારી યોગીની જેમ થીગડાંવાળા કપડાં ધારણ કરીને આડંબર જ કરે છે
ਸਾਹਿਬ ਸਬਦੁ ਨ ਊਚਰੈ ਮਾਇਆ ਮੋਹ ਪਸਾਰੀ ॥
માલિકનું નામ નામ ઉચ્ચારણ કરતા નથી અને મોહ-માયામાં લીન રહે છે
ਅੰਤਰਿ ਲਾਲਚੁ ਭਰਮੁ ਹੈ ਭਰਮੈ ਗਾਵਾਰੀ ॥
મનમાં લાલચ તેમજ વહેમ જ રહે છે અને તે મૂર્ખ બનીને ભટકે છે
ਨਾਨਕ ਨਾਮੁ ਨ ਚੇਤਈ ਜੂਐ ਬਾਜੀ ਹਾਰੀ ॥੧੪॥
હે નાનક! તે પ્રભુનું ચિંતન કરતા નથી અને પોતાની જીવન રમત જુગારમાં હારી જાય છે ॥૧૪॥
ਸਲੋਕ ਮਃ ੧ ॥
શ્લોક મહેલ ૧॥
ਲਖ ਸਿਉ ਪ੍ਰੀਤਿ ਹੋਵੈ ਲਖ ਜੀਵਣੁ ਕਿਆ ਖੁਸੀਆ ਕਿਆ ਚਾਉ ॥
અલબત્તલાખોથી અમારો પ્રેમ હોય લખો વર્ષો સુધી અમારી જિંદગી હોય આ બધા છતાં આવી ખુશીઓ અને સ્વાદનો શું ફાયદો?
ਵਿਛੁੜਿਆ ਵਿਸੁ ਹੋਇ ਵਿਛੋੜਾ ਏਕ ਘੜੀ ਮਹਿ ਜਾਇ ॥
કારણકે એક ક્ષણમાં જ અલગ થઈ જવાય છે અને તેનાથી અલગ થવું એ દુઃખ ભર્યું ઝેર હોય છે
ਜੇ ਸਉ ਵਰ੍ਹਿਆ ਮਿਠਾ ਖਾਜੈ ਭੀ ਫਿਰਿ ਕਉੜਾ ਖਾਇ ॥
ભલે સો વર્ષો સુધી સુખ ભરેલું મીઠું ખાતો રહે તો પણ અંતે દુઃખ રૂપી કડવું ભોજન જ ખાવું પડે છે
ਮਿਠਾ ਖਾਧਾ ਚਿਤਿ ਨ ਆਵੈ ਕਉੜਤਣੁ ਧਾਇ ਜਾਇ ॥
મીઠું ખાતા યાદ નથી આવતું પરંતુ કડવું દુઃખ દરેક વખતે યાદ આવે છે
ਮਿਠਾ ਕਉੜਾ ਦੋਵੈ ਰੋਗ ॥
મીઠું સુખ તેમજ કડવું દુઃખ બંને જ રોગ છે
ਨਾਨਕ ਅੰਤਿ ਵਿਗੁਤੇ ਭੋਗ ॥
હે નાનક! મીઠું-કડવું ભગવવાના કારણથી મનુષ્ય પરેશાન જ થાય છે
ਝਖਿ ਝਖਿ ਝਖਣਾ ਝਗੜਾ ਝਾਖ ॥
આ બધું બિનઉપયોગી, ફળહીન કામ, નકામું આચરણ તેમજ નકામા ઝગડા કરે છે
ਝਖਿ ਝਖਿ ਜਾਹਿ ਝਖਹਿ ਤਿਨੑ ਪਾਸਿ ॥੧॥
તો પણ દુનિયાવાળા આ વિકારો તરફ ભાગી જાય છે અને તેને જીવ પાસે રાખે છે ॥૧॥
ਮਃ ੧ ॥
મહેલ ૧॥
ਕਾਪੜੁ ਕਾਠੁ ਰੰਗਾਇਆ ਰਾਂਗਿ ॥
લોકો કપડાં તેમજ લાકડાની વસ્તુઓને અલગ-અલગ રંગમાં રંગે છે
ਘਰ ਗਚ ਕੀਤੇ ਬਾਗੇ ਬਾਗ ॥
પોતાના ઘરને સફેદ રંગીને સુંદર બનાવે છે
ਸਾਦ ਸਹਜ ਕਰਿ ਮਨੁ ਖੇਲਾਇਆ ॥
આ આનંદો તેમજ સુખોમાં મનને મનાવે છે
ਤੈ ਸਹ ਪਾਸਹੁ ਕਹਣੁ ਕਹਾਇਆ ॥
માલિકથી ચેતવણી મળે છે
ਮਿਠਾ ਕਰਿ ਕੈ ਕਉੜਾ ਖਾਇਆ ॥
લોકો વિકારોના કડવાપણાને મીઠું માનીને ખાઈ છે
ਤਿਨਿ ਕਉੜੈ ਤਨਿ ਰੋਗੁ ਜਮਾਇਆ ॥
આ કડવાપણું તેના તનમાં રોગ ઉત્પન્ન કરે છે
ਜੇ ਫਿਰਿ ਮਿਠਾ ਪੇੜੈ ਪਾਇ ॥
હે માતા! જો મનુષ્ય ફરી મીઠા હરિ-નામમાં રસ લે
ਤਉ ਕਉੜਤਣੁ ਚੂਕਸਿ ਮਾਇ ॥
તો માયાનું કડવાપણું દૂર થઈ જાય છે
ਨਾਨਕ ਗੁਰਮੁਖਿ ਪਾਵੈ ਸੋਇ ॥
ગુરુ નાનક ફરમાવે છે કે ગુરુથી સત્યને મેળવે છે
ਜਿਸ ਨੋ ਪ੍ਰਾਪਤਿ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇ ॥੨॥
જેના ભાગ્યમાં પ્રાપ્તિ હોય છે ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਜਿਨ ਕੈ ਹਿਰਦੈ ਮੈਲੁ ਕਪਟੁ ਹੈ ਬਾਹਰੁ ਧੋਵਾਇਆ ॥
જેના હૃદયમાં ગંદકી તેમજ કપટ હોય છે તે માત્ર બહારથી સ્વચ્છ દેખાય છે
ਕੂੜੁ ਕਪਟੁ ਕਮਾਵਦੇ ਕੂੜੁ ਪਰਗਟੀ ਆਇਆ ॥
આ અસત્ય તેમજ કપટનું આચરણ અપનાવે છે પરંતુ તેનું અસત્ય સામે આવી જ જાય છે
ਅੰਦਰਿ ਹੋਇ ਸੁ ਨਿਕਲੈ ਨਹ ਛਪੈ ਛਪਾਇਆ ॥
જે મનુષ્ય અંતર્મનમાં હોય છે તે બહાર નીકળી જ આવે છે અને તે છુપાયેલું રહેતું નથી
ਕੂੜੈ ਲਾਲਚਿ ਲਗਿਆ ਫਿਰਿ ਜੂਨੀ ਪਾਇਆ ॥
અસત્ય તેમજ લાલચમાં લિપ્ત રહેવાવાળા ફરી યોનિમાં પડે છે
ਨਾਨਕ ਜੋ ਬੀਜੈ ਸੋ ਖਾਵਣਾ ਕਰਤੈ ਲਿਖਿ ਪਾਇਆ ॥੧੫॥
હે નાનક! વિધાતાનું આ જ વિધાન છે કે જે જેવા કર્મ કરે છે તેવું જ ફળ મેળવે છે ॥૧૫॥
ਸਲੋਕ ਮਃ ੨ ॥
શ્લોક મહેલ ૨॥
ਕਥਾ ਕਹਾਣੀ ਬੇਦੀਂ ਆਣੀ ਪਾਪੁ ਪੁੰਨੁ ਬੀਚਾਰੁ ॥
જે કથા-કહાનીઓ વેદોમાં આવી છે તેમાં પાપ-પુણ્યની વાત કીધેલી છે
ਦੇ ਦੇ ਲੈਣਾ ਲੈ ਲੈ ਦੇਣਾ ਨਰਕਿ ਸੁਰਗਿ ਅਵਤਾਰ ॥
વેદ કહે છે કે દીધેલું સુખ અથવા દુઃખ લેવું છે અને લઈ-લઈને તેને જ એવું છે આ રીતે ફળ સ્વરૂપમાં નર્ક સ્વર્ગમાં જન્મ છે
ਉਤਮ ਮਧਿਮ ਜਾਤੀਂ ਜਿਨਸੀ ਭਰਮਿ ਭਵੈ ਸੰਸਾਰੁ ॥
વેદો અનુસાર કહ્યું છે કે ઉચ્ચ અથવા નિમ્ન જાતિના લોકો ભ્રમના કારણે સંસારમાં ભટકે છે
ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ਤਤੁ ਵਖਾਣੀ ਗਿਆਨ ਧਿਆਨ ਵਿਚਿ ਆਈ ॥
બીજી બાજુ ગુરુની અમૃતવાણી સાર તત્વોની ચર્ચા કરે છે વાસ્તવમાં આ જ્ઞાન ધ્યાનની સ્થિતિમાં આવે છે
ਗੁਰਮੁਖਿ ਆਖੀ ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਾਤੀ ਸੁਰਤੀਂ ਕਰਮਿ ਧਿਆਈ ॥
ગુરુએ જે વાણી કહી છે તેના તથ્યને તેને જ સમજ્યું છે અને જ્ઞાનવાને પ્રભુ-કૃપાથી ધ્યાન કર્યું છે
ਹੁਕਮੁ ਸਾਜਿ ਹੁਕਮੈ ਵਿਚਿ ਰਖੈ ਹੁਕਮੈ ਅੰਦਰਿ ਵੇਖੈ ॥
પ્રભુનો હુકમ સર્વાધિકાર છે તે પોતાના હુકમથી સંસારને બનાવે છે હુકમમાં જ લોકોને રાખે છે અને હુકમમાં જ પાલન કરે છે
ਨਾਨਕ ਅਗਹੁ ਹਉਮੈ ਤੁਟੈ ਤਾਂ ਕੋ ਲਿਖੀਐ ਲੇਖੈ ॥੧॥
હે નાનક! સર્વપ્રથમ જો અહમનો અંત થઈ જાય તો જ કોઈ નવા કર્મોનો લેખ લખવામાં આવે છે ॥૧॥
ਮਃ ੧ ॥
મહેલ ૧॥
ਬੇਦੁ ਪੁਕਾਰੇ ਪੁੰਨੁ ਪਾਪੁ ਸੁਰਗ ਨਰਕ ਕਾ ਬੀਉ ॥
વેદ સંમતિ આપે છે કે સ્વર્ગ નર્કનું મૂળ પાપ-પુણ્ય જ છે
ਜੋ ਬੀਜੈ ਸੋ ਉਗਵੈ ਖਾਂਦਾ ਜਾਣੈ ਜੀਉ ॥
જીવ જે વાવે છે તે જ ઉત્પન્ન થાય છે તેને તે ફળ મળે છે
ਗਿਆਨੁ ਸਲਾਹੇ ਵਡਾ ਕਰਿ ਸਚੋ ਸਚਾ ਨਾਉ ॥
ગુરુનું જ્ઞાન પરમાત્માને મોટા માનીને આરાધના કરે છે કે તે સત્ય તેમજ શાશ્વત રૂપ છે
ਸਚੁ ਬੀਜੈ ਸਚੁ ਉਗਵੈ ਦਰਗਹ ਪਾਈਐ ਥਾਉ ॥
સત્યને વાવવાથી સત્ય ઉત્પન્ન થાય છે અને પ્રભુ-દરબારમાં પ્રતિષ્ઠા પ્રાપ્ત થાય છે