ਕਬ ਚੰਦਨਿ ਕਬ ਅਕਿ ਡਾਲਿ ਕਬ ਉਚੀ ਪਰੀਤਿ ॥
કયરાએક આ બુદ્ધિ રૂપી પક્ષી ચંદન ના છોડ પર બેસે છે ક્યારેક ધતૂરાની ડાળી પર, ક્યારેક તેમની અંદર ઉંચી પ્રભુ ચરણોની પ્રીતિ છે
ਨਾਨਕ ਹੁਕਮਿ ਚਲਾਈਐ ਸਾਹਿਬ ਲਗੀ ਰੀਤਿ ॥੨॥
પરંતુ કોઈના વશની વાત નથી માલિક ની ધુરથી રીત ચાલી આવી રહી છે કે તે બધા જીવોને પોતાના આદેશમાં ચલાવી રહ્યા છે ।।૨।।
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું।।
ਕੇਤੇ ਕਹਹਿ ਵਖਾਣ ਕਹਿ ਕਹਿ ਜਾਵਣਾ ॥
અનંત જીવ પરમાત્માના ગુણોનું વર્ણન કરતા આવી રહ્યા છે અને વર્ણન કરીને જગથી ચાલ્યા ગય
ਵੇਦ ਕਹਹਿ ਵਖਿਆਣ ਅੰਤੁ ਨ ਪਾਵਣਾ ॥
વેદ વગેરે ધર્મ પુસ્તકો પણ તેના ગુણ કહે છે પરંતુ કોઈએ પણ તેના ગુણો નો અંત મેળવ્યો નથી
ਪੜਿਐ ਨਾਹੀ ਭੇਦੁ ਬੁਝਿਐ ਪਾਵਣਾ ॥
પુસ્તકો વાંચવાથી પણ તેનો તફાવત મળી શકતો નથી, બુદ્ધિ ઉચ્ચી હોવાથી જ આ રાજ સમજમાં આવે છે કે તે અનંત છે
ਖਟੁ ਦਰਸਨ ਕੈ ਭੇਖਿ ਕਿਸੈ ਸਚਿ ਸਮਾਵਣਾ ॥
છ વેશો વાળા સાધુઓના બહારના દેખાડાથી પણ કોઈ સત્ય સાથે જોડાઈ સકતા નથી
ਸਚਾ ਪੁਰਖੁ ਅਲਖੁ ਸਬਦਿ ਸੁਹਾਵਣਾ ॥
તે હંમેશા સ્થિર રહેવાવાળા અકાળ પુરખ છે તો અદ્રશ્ય પરંતુ ગુરુના શબ્દ દ્વારા સુંદર લાગે છે
ਮੰਨੇ ਨਾਉ ਬਿਸੰਖ ਦਰਗਹ ਪਾਵਣਾ ॥
જે મનુષ્ય અનંત પ્રભુના ‘નામ’ ને માને છે તે તેની હાજરી માં પહોંચે છે
ਖਾਲਕ ਕਉ ਆਦੇਸੁ ਢਾਢੀ ਗਾਵਣਾ ॥
તે અકાળ પુરખને માથું નમાવે છે કવિ બનીને તેના ગુણ ગાય છે
ਨਾਨਕ ਜੁਗੁ ਜੁਗੁ ਏਕੁ ਮੰਨਿ ਵਸਾਵਣਾ ॥੨੧॥
અને હે નાનક! દરેક યુગમાં હાજર રહેવાવાળા એક પ્રભુને પોતાના મનમાં વસાવે છે. ।।૨૧।।
ਸਲੋਕੁ ਮਹਲਾ ੨ ॥
શ્લોક મહેલ ૨।।
ਮੰਤ੍ਰੀ ਹੋਇ ਅਠੂਹਿਆ ਨਾਗੀ ਲਗੈ ਜਾਇ ॥
વીંછી નો માંદરી થઈને જે મનુષ્ય સર્પના કામમાં હાથ નાખે છે
ਆਪਣ ਹਥੀ ਆਪਣੈ ਦੇ ਕੂਚਾ ਆਪੇ ਲਾਇ ॥
પોતાની જાત ને પોતાના જ હાથથી આગ લગાડે છે
ਹੁਕਮੁ ਪਇਆ ਧੁਰਿ ਖਸਮ ਕਾ ਅਤੀ ਹੂ ਧਕਾ ਖਾਇ ॥
ધુરથી માલિકનો આદેશ જ એવો હોય છે કે આ વધારે પડતાના કારણે તેને ધક્કો લાગે છે.
ਗੁਰਮੁਖ ਸਿਉ ਮਨਮੁਖੁ ਅੜੈ ਡੁਬੈ ਹਕਿ ਨਿਆਇ ॥
મનમુખ મનુષ્ય ગુરુમુખથી કરે છે કર્તારના સાચા ન્યાય અનુસાર તે સંસાર સમુદ્રમાં ડૂબતો રહે છે
ਦੁਹਾ ਸਿਰਿਆ ਆਪੇ ਖਸਮੁ ਵੇਖੈ ਕਰਿ ਵਿਉਪਾਇ ॥
પરંતુ કોઈને દોષ આપી સકાતો નથી. શું ગુરુમુખ અને શું મનમુખ બન્ને તરફ પતિ પ્રભુ પોતે માથા પર ચડેલો છે, પોતે જ નિર્ણય કરીને જોવે છે
ਨਾਨਕ ਏਵੈ ਜਾਣੀਐ ਸਭ ਕਿਛੁ ਤਿਸਹਿ ਰਜਾਇ ॥੧॥
હે નાનક! વાસ્તવિક વાત આવી જ રીતે સમજવી જોઈએ કે દરેક કામ તેની મંજૂરી માં થાય છે ।।૧।।
ਮਹਲਾ ੨ ॥
મહેલ ૨।।
ਨਾਨਕ ਪਰਖੇ ਆਪ ਕਉ ਤਾ ਪਾਰਖੁ ਜਾਣੁ ॥
હે નાનક! બીજાની તપાસ કરવાની જગ્યાએ જો મનુષ્ય જાતને ઓળખે તો તેને વાસ્તવિક પારખું સમજો
ਰੋਗੁ ਦਾਰੂ ਦੋਵੈ ਬੁਝੈ ਤਾ ਵੈਦੁ ਸੁਜਾਣੁ ॥
બીજાના વિકાર રૂપી રોગ શોધવાના બદલે જો મનુષ્ય પોતાનો આધ્યાત્મિક રોગ અને રોગનો ઈલાજ બન્ને સમજી લે તો તેને બુદ્ધિશાળી હકીમ જાણી લો.
ਵਾਟ ਨ ਕਰਈ ਮਾਮਲਾ ਜਾਣੈ ਮਿਹਮਾਣੁ ॥
આવો ‘સમજુ વૈદ’ જિંદગીના માર્ગમાં બીજાની સાથે ઝઘડા નથી નાખી બેસતો તે પોતાની જાતને જગતમાં મુસાફર સમજે છે
ਮੂਲੁ ਜਾਣਿ ਗਲਾ ਕਰੇ ਹਾਣਿ ਲਾਏ ਹਾਣੁ ॥
પોતાના વાસ્તવિક પ્રભુ સાથે ગાઢ સંધિ નાખીને, જે પણ વાત કરે છે પોતાનો સમય સત્સંગીઓ સાથે મળીને પસાર કરે છે
ਲਬਿ ਨ ਚਲਈ ਸਚਿ ਰਹੈ ਸੋ ਵਿਸਟੁ ਪਰਵਾਣੁ ॥
તે મનુષ્ય લાલચ ના સહારે ચાલતો નથી, સત્યમાં ટકી રહે છે આવો મનુષ્ય પોતે તો તરે જ છે બીજા માટે પણ પ્રામાણિક વચેટીયો બની જાય છે
ਸਰੁ ਸੰਧੇ ਆਗਾਸ ਕਉ ਕਿਉ ਪਹੁਚੈ ਬਾਣੁ ॥
પરંતુ, જો પોતે હોય મન્મુખ, અને ઝઘડે ગુરુમુખોથી, તે એવો જ છે જે આકાશમાં તિર મારે છે, જે મનુષ્ય આકાશ તરફ તિર મારે છે તેનું તિર કેવી રીતે નિશાન પર પહોંચે?
ਅਗੈ ਓਹੁ ਅਗੰਮੁ ਹੈ ਵਾਹੇਦੜੁ ਜਾਣੁ ॥੨॥
તે આકાશ તો આગળ પહોંચ થી ઉપર છે, તેથી નિશ્ચય જાણે કે તિર ચલાવવાવાળો જ પોતે જ વીંધાય જાય છે
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું।।
ਨਾਰੀ ਪੁਰਖ ਪਿਆਰੁ ਪ੍ਰੇਮਿ ਸੀਗਾਰੀਆ ॥
જે જીવ સ્ત્રીને પ્રભુ પતિ થી પ્રેમ છે. તે આ પ્રેમરૂપી ઘરેણાંથી શણગારેલી છે
ਕਰਨਿ ਭਗਤਿ ਦਿਨੁ ਰਾਤਿ ਨ ਰਹਨੀ ਵਾਰੀਆ ॥
તે દિવસ રાત પ્રભુ પતિ ની ભક્તિ કરે છે ના પડવાથી પણ ભક્તિથી હટતી નથી
ਮਹਲਾ ਮੰਝਿ ਨਿਵਾਸੁ ਸਬਦਿ ਸਵਾਰੀਆ ॥
સદગુરુના શબ્દની કૃપા થી સુધરેલી તે જાણે મહેલોમાં વસે છે
ਸਚੁ ਕਹਨਿ ਅਰਦਾਸਿ ਸੇ ਵੇਚਾਰੀਆ ॥
તે વિચારશીલ થઈ જવાના કારણે હંમેશા સ્થિર રહેવાવાળી વિનંતી કરે છે,
ਸੋਹਨਿ ਖਸਮੈ ਪਾਸਿ ਹੁਕਮਿ ਸਿਧਾਰੀਆ ॥
પ્રભુ પતિના આદેશ મુજબ પતિ પ્રભુ સુધી પહોંચેલી તે પતિ પ્રભુ પાસે બેસે છે,
ਸਖੀ ਕਹਨਿ ਅਰਦਾਸਿ ਮਨਹੁ ਪਿਆਰੀਆ ॥
પ્રભુને દિલથી પ્રેમ કરે છે અને મિત્ર ભાવ સાથે તેની આગળ વિનંતી કરે છે
ਬਿਨੁ ਨਾਵੈ ਧ੍ਰਿਗੁ ਵਾਸੁ ਫਿਟੁ ਸੁ ਜੀਵਿਆ ॥
પરંતુ તે જીવન ધિક્કાર યોગ્ય છે, તેના નિવાસને ધિક્કાર છે જે નામ રહિત છે
ਸਬਦਿ ਸਵਾਰੀਆਸੁ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਪੀਵਿਆ ॥੨੨॥
જે જીવ સ્ત્રીને અકાળ-પુરખે ગુરુ-શબ્દ દ્વારા સુધારી છે તેણે નામ અમૃત પીધું છે ।।૨૨।।
ਸਲੋਕੁ ਮਃ ੧ ॥
શ્લોક મહેલ ૧।।
ਮਾਰੂ ਮੀਹਿ ਨ ਤ੍ਰਿਪਤਿਆ ਅਗੀ ਲਹੈ ਨ ਭੁਖ ॥
રણ વરસાદ થી ક્યારેય તૃપ્ત થતું નથી, અગ્નિની સળગાવવાની ભૂખ ક્યારેય ઇંધણ થી નથી મટતી
ਰਾਜਾ ਰਾਜਿ ਨ ਤ੍ਰਿਪਤਿਆ ਸਾਇਰ ਭਰੇ ਕਿਸੁਕ ॥
કોઈ રાજા ક્યારેય રાજ કરવાથી ગભરાયો નથી, ભરેલા સમુદ્રને સુકાયેલો શું કહી શકાય છે?
ਨਾਨਕ ਸਚੇ ਨਾਮ ਕੀ ਕੇਤੀ ਪੁਛਾ ਪੁਛ ॥੧॥
તેવી જ રીતે હે નાનક! નામ જપવાવાળા ની અંદર સાચા નામની કેટલાની ચાહત હોય છે તે કહી શકાતું નથી ।।૧।।
ਮਹਲਾ ੨ ॥
મહેલ ૨।।
ਨਿਹਫਲੰ ਤਸਿ ਜਨਮਸਿ ਜਾਵਤੁ ਬ੍ਰਹਮ ਨ ਬਿੰਦਤੇ ॥
જ્યાં સુધી મનુષ્ય અકાળ પુરખને ઓળખતો નથી ત્યાં સુધી તેનો જન્મ વ્યર્થ છે
ਸਾਗਰੰ ਸੰਸਾਰਸਿ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਤਰਹਿ ਕੇ ॥
પરંતુ ગુરુની કૃપાથી જે લોકો નામમાં જોડાય છે તે સંસાર ના સમુદ્રથી તરી જાય છે
ਕਰਣ ਕਾਰਣ ਸਮਰਥੁ ਹੈ ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਬੀਚਾਰਿ ॥
હે નાનક! જે પ્રભુ જગતનું મૂળ બધું જ કરવા યોગ્ય છે
ਕਾਰਣੁ ਕਰਤੇ ਵਸਿ ਹੈ ਜਿਨਿ ਕਲ ਰਖੀ ਧਾਰਿ ॥੨॥
જે ઈશ્વરના વશમાં જગતની બનાવટ , જેણે આખા જગતમાં પોતાની સત્તા ટકાવેલી છે, તેનું ધ્યાન ધર ।।૨।।
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું।।
ਖਸਮੈ ਕੈ ਦਰਬਾਰਿ ਢਾਢੀ ਵਸਿਆ ॥
જે મનુષ્ય પ્રભુની મહિમા કરે છે તે હંમેશા માલિકની હાજરીમાં વસે છે
ਸਚਾ ਖਸਮੁ ਕਲਾਣਿ ਕਮਲੁ ਵਿਗਸਿਆ ॥
હંમેશા કાયમ રહેવાવાળ પતિની પ્રશંસા કરીને તેનું હ્નદયરૂપી કમળ ખીલી જાય છે
ਖਸਮਹੁ ਪੂਰਾ ਪਾਇ ਮਨਹੁ ਰਹਸਿਆ ॥
માલિકથી સંપૂર્ણ ગૌરવ પ્રાપ્ત કરીને તે અંદરથી ઉત્સાહમાં આવે છે
ਦੁਸਮਨ ਕਢੇ ਮਾਰਿ ਸਜਣ ਸਰਸਿਆ ॥
કારણ કે, કામાદિક વિકાર દુશમનોને તે અંદરથી નાખે છે, તો પછી નામમાં લાગેલા તેની જ્ઞાનેદ્રીય રૂપ મિત્ર પ્રસન્ન થાય છે
ਸਚਾ ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵਨਿ ਸਚਾ ਮਾਰਗੁ ਦਸਿਆ ॥
આ જ્ઞાનેન્દ્રિયો ગુરુની રજામાં ચાલવા લાગે છે. સદગુરુ તેને હવે જીવનનો સાચો માર્ગ દેખાડે છે