ਨਾ ਮਨੀਆਰੁ ਨ ਚੂੜੀਆ ਨਾ ਸੇ ਵੰਗੁੜੀਆਹਾ ॥
તારી પાસે ન તો બંગડી પહેરાવનાર મણિહાર છે, ન સોનાની બંગડી છે અને ન કાચની બંગડી છે.
ਜੋ ਸਹ ਕੰਠਿ ਨ ਲਗੀਆ ਜਲਨੁ ਸਿ ਬਾਹੜੀਆਹਾ ॥
જે હાથ પતિ-પ્રભુના ગળાની સાથે લાગતા નથી, તે હાથ આગમાં સળગી જાય છે.
ਸਭਿ ਸਹੀਆ ਸਹੁ ਰਾਵਣਿ ਗਈਆ ਹਉ ਦਾਧੀ ਕੈ ਦਰਿ ਜਾਵਾ ॥
મારી બધી બહેનપણીઓ પોતાના પતિ-પ્રભુની સાથે આનંદ કરવા માટે ગઈ છે પરંતુ હું તુચ્છ કમનસીબ કોના દરવાજા પર જાઉં?
ਅੰਮਾਲੀ ਹਉ ਖਰੀ ਸੁਚਜੀ ਤੈ ਸਹ ਏਕਿ ਨ ਭਾਵਾ ॥
હે બહેનપણી! પોતાની બાજુથી તો હું ખૂબ જ શુભ આચરણવાળી છું પરંતુ મારા તે પતિ-પરમેશ્વરને મારુ એક પણ શુભ કર્મ સારું લાગતું નથી.
ਮਾਠਿ ਗੁੰਦਾਈਂ ਪਟੀਆ ਭਰੀਐ ਮਾਗ ਸੰਧੂਰੇ ॥
પોતાના વાળને શણગારીને હું ચોટલો ગૂંથું છું અને પોતાની માંગમાં સિંદૂર ભરી લઉં છું.
ਅਗੈ ਗਈ ਨ ਮੰਨੀਆ ਮਰਉ ਵਿਸੂਰਿ ਵਿਸੂਰੇ ॥
પરંતુ જ્યારે હું પોતાના પતિ-પરમેશ્વરની સમક્ષ જાવ છું તો સ્વીકાર થતી નથી અને અતિશય શોકમાં મરી જાવ છું.
ਮੈ ਰੋਵੰਦੀ ਸਭੁ ਜਗੁ ਰੁਨਾ ਰੁੰਨੜੇ ਵਣਹੁ ਪੰਖੇਰੂ ॥
હું પીડિત થઈને વિલાપ કરું છું તો આખી દુનિયા પણ રોવે છે અને મારી સાથે વનના પક્ષી પણ વિલાપ કરે છે.
ਇਕੁ ਨ ਰੁਨਾ ਮੇਰੇ ਤਨ ਕਾ ਬਿਰਹਾ ਜਿਨਿ ਹਉ ਪਿਰਹੁ ਵਿਛੋੜੀ ॥
પરંતુ એક મારા શરીરથી અલગ થયેલી આત્મા જ વિલાપ કરતી નથી જેણે મને મારા પ્રિયતમથી અલગ કરી દીધી છે
ਸੁਪਨੈ ਆਇਆ ਭੀ ਗਇਆ ਮੈ ਜਲੁ ਭਰਿਆ ਰੋਇ ॥
તે મારા સપનામાં મારી પાસે આવ્યો પણ અને પછી ચાલ્યો ગયો, જેના વિરહના દુઃખમાં હું આંસુ ભરીને રડી.
ਆਇ ਨ ਸਕਾ ਤੁਝ ਕਨਿ ਪਿਆਰੇ ਭੇਜਿ ਨ ਸਕਾ ਕੋਇ ॥
હે પ્રિયતમ! હું તારી પાસે આવી શકતી નથી, ન તો હું કોઈને મોકલી શકું છું.
ਆਉ ਸਭਾਗੀ ਨੀਦੜੀਏ ਮਤੁ ਸਹੁ ਦੇਖਾ ਸੋਇ ॥
હે ભાગ્યશાળી ઊંઘ! આવ, કદાચ હું પોતાના તે સ્વામીને ફરીથી સપનામાં જોઈ શકું.
ਤੈ ਸਾਹਿਬ ਕੀ ਬਾਤ ਜਿ ਆਖੈ ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਕਿਆ ਦੀਜੈ ॥
નાનકનું કહેવું છે કે જે મને મારા માલિકની વાત સંભળાવશે, તેને હું શું ભેટ આપીશ?
ਸੀਸੁ ਵਢੇ ਕਰਿ ਬੈਸਣੁ ਦੀਜੈ ਵਿਣੁ ਸਿਰ ਸੇਵ ਕਰੀਜੈ ॥
પોતાના માથાને કાપીને તેને બેસવા માટે આસન આપીશ તથા માથા વગર જ તેની સેવા કરીશ.
ਕਿਉ ਨ ਮਰੀਜੈ ਜੀਅੜਾ ਨ ਦੀਜੈ ਜਾ ਸਹੁ ਭਇਆ ਵਿਡਾਣਾ ॥੧॥੩॥
હું શા માટે નથી પ્રાણ ત્યાગી દેતી અને પોતાનું જીવન શા માટે આપતી નથી, જ્યારે મારો પતિ-પરમેશ્વર કોઈ બીજાનો થઈ ચૂક્યો છે ॥૧॥૩॥
ਵਡਹੰਸੁ ਮਹਲਾ ੩ ਘਰੁ ੧
ડહંસ મહેલ ૩ ઘર ૧॥
ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥
એક શાશ્વત પરમાત્મા છે જે સદ્દગુરુની કૃપાથી પ્રાપ્ત થાય છે
ਮਨਿ ਮੈਲੈ ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਮੈਲਾ ਤਨਿ ਧੋਤੈ ਮਨੁ ਹਛਾ ਨ ਹੋਇ ॥
જો જીવનું મન ગંદુ છે તો બધું જ ગંદુ છે; શરીરને ધોઈને શુદ્ધ કરવાથી મન નિર્મળ થતું નથી.
ਇਹ ਜਗਤੁ ਭਰਮਿ ਭੁਲਾਇਆ ਵਿਰਲਾ ਬੂਝੈ ਕੋਇ ॥੧॥
આ દુનિયા ભ્રમમાં ભુલાયેલી છે પરંતુ કોઈ દુર્લભ જ આ સત્યને સમજે છે ॥૧॥
ਜਪਿ ਮਨ ਮੇਰੇ ਤੂ ਏਕੋ ਨਾਮੁ ॥
હે મન! તું એક પરમેશ્વરનાં નામનો જાપ કર.
ਸਤਗੁਰਿ ਦੀਆ ਮੋ ਕਉ ਏਹੁ ਨਿਧਾਨੁ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
ત્યારથી સદ્દગુરૂએ મને આ જ નામ-ભંડાર આપ્યું છે ॥૧॥વિરામ॥
ਸਿਧਾ ਕੇ ਆਸਣ ਜੇ ਸਿਖੈ ਇੰਦ੍ਰੀ ਵਸਿ ਕਰਿ ਕਮਾਇ ॥
જો પ્રાણી સિદ્ધ મહાપુરુષોના આસન લગાવવાની શીખી લે તથા પોતાની ઇન્દ્રિયોને કાબુ રાખવાનો અભ્યાસ કરે તો
ਮਨ ਕੀ ਮੈਲੁ ਨ ਉਤਰੈ ਹਉਮੈ ਮੈਲੁ ਨ ਜਾਇ ॥੨॥
પણ મનની ગંદકી દૂર થતી નથી અને ન તો તેની અહંકારરૂપી ગંદકી નિવૃત થાય છે ॥૨॥
ਇਸੁ ਮਨ ਕਉ ਹੋਰੁ ਸੰਜਮੁ ਕੋ ਨਾਹੀ ਵਿਣੁ ਸਤਿਗੁਰ ਕੀ ਸਰਣਾਇ ॥
સાચા ગુરુની શરણ વગર આ મનને કોઈ અન્ય સાધનો દ્વારા પવિત્ર કરી શકાતું નથી.
ਸਤਗੁਰਿ ਮਿਲਿਐ ਉਲਟੀ ਭਈ ਕਹਣਾ ਕਿਛੂ ਨ ਜਾਇ ॥੩॥
સદ્દગુરુથી મેળાપ કરવાથી મનનો દ્રષ્ટિકોણ બદલી જાય છે અને કાંઈ કથન કરી શકાતું નથી ॥૩॥
ਭਣਤਿ ਨਾਨਕੁ ਸਤਿਗੁਰ ਕਉ ਮਿਲਦੋ ਮਰੈ ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ ਫਿਰਿ ਜੀਵੈ ਕੋਇ ॥
નાનકનું કહેવું છે કે જો કોઈ જીવ સદ્દગુરુથી મેળાપ કરીને સાંસારિક વિષય-વિકારોથી તટસ્થ થઈને મરી જાય અને ગુરુના શબ્દ દ્વારા ફરી જીવંત થઈ જાય તો
ਮਮਤਾ ਕੀ ਮਲੁ ਉਤਰੈ ਇਹੁ ਮਨੁ ਹਛਾ ਹੋਇ ॥੪॥੧॥
તેની સાંસારિક મોહ-મમતાની ગંદકી દૂર થઈ જાય છે અને તેનું આ મન નિર્મળ થઈ જાય છે ॥૪॥૧॥
ਵਡਹੰਸੁ ਮਹਲਾ ੩ ॥
વડહંસ મહેલ ૩॥
ਨਦਰੀ ਸਤਗੁਰੁ ਸੇਵੀਐ ਨਦਰੀ ਸੇਵਾ ਹੋਇ ॥
પરમાત્માની કૃપા-દ્રષ્ટિ દ્વારા જ સદ્દગુરૂની સેવા થઈ શકે છે અને તેની કરુણાથી જ સેવા થાય છે.
ਨਦਰੀ ਇਹੁ ਮਨੁ ਵਸਿ ਆਵੈ ਨਦਰੀ ਮਨੁ ਨਿਰਮਲੁ ਹੋਇ ॥੧॥
તેની કરુણા-દ્રષ્ટિથી આ મન વશમાં આવી જાય છે અને તેની કૃપા-દ્રષ્ટિથી જ મન પવિત્ર થઈ જાય છે ॥૧॥
ਮੇਰੇ ਮਨ ਚੇਤਿ ਸਚਾ ਸੋਇ ॥
હે મન! હંમેશા જ સાચા પ્રભુને યાદ કરતો રહે.
ਏਕੋ ਚੇਤਹਿ ਤਾ ਸੁਖੁ ਪਾਵਹਿ ਫਿਰਿ ਦੂਖੁ ਨ ਮੂਲੇ ਹੋਇ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
જો તું એક પરમેશ્વરનું નામ-સ્મરણ કરીશ તો તને સુખની ઉપલબ્ધતા થશે અને તે પછી ક્યારેય પણ દુઃખ થશે નહીં ॥૧॥વિરામ॥
ਨਦਰੀ ਮਰਿ ਕੈ ਜੀਵੀਐ ਨਦਰੀ ਸਬਦੁ ਵਸੈ ਮਨਿ ਆਇ ॥
પરમાત્માની કૃપા દ્રષ્ટિથી જ પ્રાણી મોહમાયાથી તટસ્થ થઈને મરીને ફરી જીવંત થઈ જાય છે અને તેની કૃપા દ્રષ્ટિથી જ પ્રભુ-શબ્દ આવીને મનમાં નિવાસ કરી લે છે.
ਨਦਰੀ ਹੁਕਮੁ ਬੁਝੀਐ ਹੁਕਮੇ ਰਹੈ ਸਮਾਇ ॥੨॥
તેની કૃપા-દ્રષ્ટિ દ્વારા તેનો હુકમ સમજવામાં આવે છે અને જીવ તેના હુકમમાં સમાયેલ રહે છે ॥૨॥
ਜਿਨਿ ਜਿਹਵਾ ਹਰਿ ਰਸੁ ਨ ਚਖਿਓ ਸਾ ਜਿਹਵਾ ਜਲਿ ਜਾਉ ॥
જે જીભે હરિ-રસને ચાખ્યું નથી, તે સળગી જવી જોઈએ.
ਅਨ ਰਸ ਸਾਦੇ ਲਗਿ ਰਹੀ ਦੁਖੁ ਪਾਇਆ ਦੂਜੈ ਭਾਇ ॥੩॥
આ બીજા રસોના સ્વાદમાં લાગેલી છે અને દ્વેતભાવમાં ફસાઈને દુઃખ પ્રાપ્ત કરે છે ॥૩॥
ਸਭਨਾ ਨਦਰਿ ਏਕ ਹੈ ਆਪੇ ਫਰਕੁ ਕਰੇਇ ॥
એક પ્રભુની બધા જીવો પર કૃપા-દ્રષ્ટિ એક સમાન જ છે પરંતુ કોઈ સારું બની જાય છે અને કોઈ ખરાબ બની જાય છે, આ અંતર પણ પ્રભુ પોતે જ બનાવે છે.
ਨਾਨਕ ਸਤਗੁਰਿ ਮਿਲਿਐ ਫਲੁ ਪਾਇਆ ਨਾਮੁ ਵਡਾਈ ਦੇਇ ॥੪॥੨॥
હે નાનક! સદ્દગુરુને મળવાથી જ ફળ પ્રાપ્ત થાય છે અને જીવને ગુરુ દ્વારા નામથી જ વખાણ પ્રાપ્ત થાય છે ॥૪॥૨॥