ਤ੍ਰਿਸਨਾ ਕਾਮੁ ਕ੍ਰੋਧੁ ਮਦ ਮਤਸਰ ਕਾਟਿ ਕਾਟਿ ਕਸੁ ਦੀਨੁ ਰੇ ॥੧॥
તૃષ્ણા, કામ, ક્રોધ તેમજ ઈર્ષ્યારૂપી છાલને કાપી-કાપીને ગોળમાં નાખ્યા છે ॥૧॥
ਕੋਈ ਹੈ ਰੇ ਸੰਤੁ ਸਹਜ ਸੁਖ ਅੰਤਰਿ ਜਾ ਕਉ ਜਪੁ ਤਪੁ ਦੇਉ ਦਲਾਲੀ ਰੇ ॥
શુ કોઈ એવો સંત છે, જેના હૃદયમાં સરળ સુખ ઉત્પન્ન થઈ ગયું છે? હું તે સંતને પોતાના કરેલ જપ-તપના ફળ દલાલીના રૂપમાં આપી દઈશ.
ਏਕ ਬੂੰਦ ਭਰਿ ਤਨੁ ਮਨੁ ਦੇਵਉ ਜੋ ਮਦੁ ਦੇਇ ਕਲਾਲੀ ਰੇ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
જો તે મને આ ભટ્ટીમાંથી કાઢીને એક ટીપા માત્ર નામરૂપી દારૂ પીવા માટે આપી દે તો હું તેને પોતાનું શરીર-મન પણ સોંપી દઈશ ॥૧॥વિરામ॥
ਭਵਨ ਚਤੁਰ ਦਸ ਭਾਠੀ ਕੀਨੑੀ ਬ੍ਰਹਮ ਅਗਨਿ ਤਨਿ ਜਾਰੀ ਰੇ ॥
આ નામ-દારૂ કાઢવા માટે મેં ચૌદ લોકની ભઠ્ઠી બનાવી છે અને આ ભટ્ટીમાં પોતાના શરીરની બ્રહ્મ-આગ સળગાવી છે.
ਮੁਦ੍ਰਾ ਮਦਕ ਸਹਜ ਧੁਨਿ ਲਾਗੀ ਸੁਖਮਨ ਪੋਚਨਹਾਰੀ ਰੇ ॥੨॥
અઢળક શબ્દની મધુર ધ્વનિમાં જો મારું ધ્યાન લીન રહે છે, તેને મેં પેલી ગટરનો ડાંટો બનાવ્યો છે, જેના દ્વારા નામ-દારૂ બનીને શરીરરૂપી મટકામાંથી બહાર નીકળે છે. સુષુમ્ના નાડી પર ધ્યાન લગાવીને રાખવાનો અભ્યાસ તેને શીતળ રાખનારી લીરો છે, જેમાંથી દારૂ વરાળ રૂપમાં આવતો રહેતો હોય છે ॥૨॥
ਤੀਰਥ ਬਰਤ ਨੇਮ ਸੁਚਿ ਸੰਜਮ ਰਵਿ ਸਸਿ ਗਹਨੈ ਦੇਉ ਰੇ ॥
નામ-દારૂને પીવા માટે તીર્થ-સ્નાન, વ્રત, પતંજલિ ઋષિના અષ્ટાંગના પાંચ નિયમ, શુદ્ધતા, સંયમ, સ્વ-શિસ્ત અને શ્વાસ લેવાની કસરતો દ્વારા કરેલ પ્રાણાયામ વગેરેના બધા ફળ તે સંતની પાસે રાખી દઈશ.
ਸੁਰਤਿ ਪਿਆਲ ਸੁਧਾ ਰਸੁ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਏਹੁ ਮਹਾ ਰਸੁ ਪੇਉ ਰੇ ॥੩॥
હું પોતાના ધ્યાનનો અભ્યાસ વાટકો બનાવીને નામરૂપી સુધા રસ પીતો રહું છું, આ જ મહારસ છે ॥૩॥
ਨਿਝਰ ਧਾਰ ਚੁਐ ਅਤਿ ਨਿਰਮਲ ਇਹ ਰਸ ਮਨੂਆ ਰਾਤੋ ਰੇ ॥
મારા દસમાં દરવાજામાંથી અમૃત રસની ખુબ નિર્મળ ધારા મારી જીભ પર વહેતી રહે છે, હવે મારુ મન તે રસમાં પાગલ બનેલું રહે છે.
ਕਹਿ ਕਬੀਰ ਸਗਲੇ ਮਦ ਛੂਛੇ ਇਹੈ ਮਹਾ ਰਸੁ ਸਾਚੋ ਰੇ ॥੪॥੧॥
કબીર કહે છે કે દુનિયાની બધી વસ્તુ વ્યર્થ છે, ફક્ત આ નામરૂપી મહારસ જ સાચું છે ॥૪॥૧॥
ਗੁੜੁ ਕਰਿ ਗਿਆਨੁ ਧਿਆਨੁ ਕਰਿ ਮਹੂਆ ਭਉ ਭਾਠੀ ਮਨ ਧਾਰਾ ॥
નામરૂપી દારૂ તૈયાર કરવા માટે મેં જ્ઞાનને ગોળ બનાવીને અને ધ્યાનને મહુઆનું ફૂલ બનાવીને આને પ્રભુ-ભયની ભટ્ટીમાં ચઢાવ્યા છે અને મનની એકાગ્રતા થવા પર નામ-દારૂની ધારા વહેતી રહે છે.
ਸੁਖਮਨ ਨਾਰੀ ਸਹਜ ਸਮਾਨੀ ਪੀਵੈ ਪੀਵਨਹਾਰਾ ॥੧॥
મારા સુર પ્રાણ વાયુ દ્વારા સુષુમ્ણા નાડીમાં પ્રવેશ કરીને સરળ જ સમાઈ રહે છે અને પીનાર મારુ મન આ દારુને પીતો રહે છે ॥૧॥
ਅਉਧੂ ਮੇਰਾ ਮਨੁ ਮਤਵਾਰਾ ॥
હે અવધૂત! મારુ મન નામ-દારૂ પીને પાગલ થઈ ગયું છે!
ਉਨਮਦ ਚਢਾ ਮਦਨ ਰਸੁ ਚਾਖਿਆ ਤ੍ਰਿਭਵਨ ਭਇਆ ਉਜਿਆਰਾ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
મેં પ્રેમ-રસ ચાખી લીધો છે અને મનને નામરૂપી નશો થઈ ગયો છે. આ નામ રસને પીવાથી મારા શરીરમાં ત્રણેય લોકનો પ્રકાશ થઈ ગયો છે ॥૧॥વિરામ॥
ਦੁਇ ਪੁਰ ਜੋਰਿ ਰਸਾਈ ਭਾਠੀ ਪੀਉ ਮਹਾ ਰਸੁ ਭਾਰੀ ॥
પૃથ્વી તેમજ આકાશ, આ બંને પાટાઓને મળાવીને જ્યારે ભટ્ટી સળગાવી તો આ ભારે મહારસ પીધો.
ਕਾਮੁ ਕ੍ਰੋਧੁ ਦੁਇ ਕੀਏ ਜਲੇਤਾ ਛੂਟਿ ਗਈ ਸੰਸਾਰੀ ॥੨॥
કામ-ક્રોધરૂપી આ બંને વિકારોને ભટ્ટીનું ઇંધણ બનાવીને સળગાવ્યા તો મનની સંસારી પ્રવૃત્તિ છૂટી ગઈ ॥૨॥
ਪ੍ਰਗਟ ਪ੍ਰਗਾਸ ਗਿਆਨ ਗੁਰ ਗੰਮਿਤ ਸਤਿਗੁਰ ਤੇ ਸੁਧਿ ਪਾਈ ॥
ગુરુથી સાક્ષાત્કાર કરવાથી મનમાં જ્ઞાનનો પ્રકાશ પ્રગટ થઈ ગયો છે અને આ જ્ઞાનની સમજ સદ્દગુરુથી જ પ્રાપ્ત થઈ છે.
ਦਾਸੁ ਕਬੀਰੁ ਤਾਸੁ ਮਦ ਮਾਤਾ ਉਚਕਿ ਨ ਕਬਹੂ ਜਾਈ ॥੩॥੨॥
દાસ કબીર કહે છે કે હું નામ-દારૂની વસ્તુમાં જ મસ્ત થયેલ રહું છું, જેનો નશો ક્યારેય સમાપ્ત થતો નથી ॥૩॥૨॥
ਤੂੰ ਮੇਰੋ ਮੇਰੁ ਪਰਬਤੁ ਸੁਆਮੀ ਓਟ ਗਹੀ ਮੈ ਤੇਰੀ ॥
હે સ્વામી! તું મારો સુમેરુ પર્વત છે, આથી મેં તારો જ આશરો લીધો છે.
ਨਾ ਤੁਮ ਡੋਲਹੁ ਨਾ ਹਮ ਗਿਰਤੇ ਰਖਿ ਲੀਨੀ ਹਰਿ ਮੇਰੀ ॥੧॥
હે હરિ! તે મારી લાજ રાખી લીધી છે, ના તું ક્યારેય ડોલે છે અને ન તો અમે પડીએ છીએ ॥૧॥
ਅਬ ਤਬ ਜਬ ਕਬ ਤੁਹੀ ਤੁਹੀ ॥
હજી પણ અને ત્યારે પણ જયારે ક્યારે તું જ તું છે.
ਹਮ ਤੁਅ ਪਰਸਾਦਿ ਸੁਖੀ ਸਦ ਹੀ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
તારી કૃપાથી અમે હંમેશા જ સુખી રહીએ છીએ ॥૧॥વિરામ॥
ਤੋਰੇ ਭਰੋਸੇ ਮਗਹਰ ਬਸਿਓ ਮੇਰੇ ਤਨ ਕੀ ਤਪਤਿ ਬੁਝਾਈ ॥
તારા વિશ્વાસ પર હું પહેલા મગરની ભૂમિમાં આવી વસ્યો હતો અને મારા શરીરના વિકારોની ગરમીને તે જ ઠારી હતી.
ਪਹਿਲੇ ਦਰਸਨੁ ਮਗਹਰ ਪਾਇਓ ਫੁਨਿ ਕਾਸੀ ਬਸੇ ਆਈ ॥੨॥
કહેવાતું હતું કે મગરમાં પ્રાણ ત્યાગનાર જીવ નરકમાં જાય છે મેં તારા દર્શન પહેલા મગરમાં જ પ્રાપ્ત કર્યા હતા અને હવે ફરી કાશીમાં આવી વસ્યો છું ॥૨॥
ਜੈਸਾ ਮਗਹਰੁ ਤੈਸੀ ਕਾਸੀ ਹਮ ਏਕੈ ਕਰਿ ਜਾਨੀ ॥
મારા માટે તો જેમ મગર છે, તેમ જ કાશી છે અને મેં બંનેને એક સમાન સમજ્યા છે.
ਹਮ ਨਿਰਧਨ ਜਿਉ ਇਹੁ ਧਨੁ ਪਾਇਆ ਮਰਤੇ ਫੂਟਿ ਗੁਮਾਨੀ ॥੩॥
જેમ નિર્ધનને ધન મળી જાય છે, તેમ જ મને નામ-ધન પ્રાપ્ત થઈ જાય છે. અહંકારી જીવ અહંકારમાં જ ફૂટી-ફૂટીને મરતો રહે છે ॥૩॥
ਕਰੈ ਗੁਮਾਨੁ ਚੁਭਹਿ ਤਿਸੁ ਸੂਲਾ ਕੋ ਕਾਢਨ ਕਉ ਨਾਹੀ ॥
જે મનુષ્ય અહંકાર કરે છે, તેને દુઃખરૂપી ચૂંક લાગતા રહે છે, જેને કાઢનાર કોઈ નથી.
ਅਜੈ ਸੁ ਚੋਭ ਕਉ ਬਿਲਲ ਬਿਲਾਤੇ ਨਰਕੇ ਘੋਰ ਪਚਾਹੀ ॥੪॥
તે ઉમર ભર આ લાગતાના લાગવાથી વિલાપ કરતો રહે છે અને આગળ ગાઢ નરકમાં પણ દુઃખી થાય છે ॥૪॥
ਕਵਨੁ ਨਰਕੁ ਕਿਆ ਸੁਰਗੁ ਬਿਚਾਰਾ ਸੰਤਨ ਦੋਊ ਰਾਦੇ ॥
નરક અથવા સ્વર્ગ બિચારું કોઈ પણ હોય, સંતોએ આ બંનેને રદ કરી દીધા છે.
ਹਮ ਕਾਹੂ ਕੀ ਕਾਣਿ ਨ ਕਢਤੇ ਅਪਨੇ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੇ ॥੫॥
પોતાના ગુરુથી અમે કોઈના મોહતાજ નથી ॥૫॥
ਅਬ ਤਉ ਜਾਇ ਚਢੇ ਸਿੰਘਾਸਨਿ ਮਿਲੇ ਹੈ ਸਾਰਿੰਗਪਾਨੀ ॥
હવે અમને પરમાત્મા મળી ગયો છે અને હૃદયરૂપી સિંહાસન પર ચઢીને તેની સાથે બેસી ગયો છે.
ਰਾਮ ਕਬੀਰਾ ਏਕ ਭਏ ਹੈ ਕੋਇ ਨ ਸਕੈ ਪਛਾਨੀ ॥੬॥੩॥
હવે કબીર તેમજ રામ બંને એક રૂપ થઈ ગયા છે અને કોઈ પણ ઓળખી શકતું નથી કે કબીર કોણ છે અને રામ કોણ છે ॥૬॥૩॥
ਸੰਤਾ ਮਾਨਉ ਦੂਤਾ ਡਾਨਉ ਇਹ ਕੁਟਵਾਰੀ ਮੇਰੀ ॥
મારુ કોટવાલનું આ જ કર્તવ્ય છે કે હું સંતોનું સન્માન કરું અને કામાદિક દુષ્ટોને સજા આપું.
ਦਿਵਸ ਰੈਨਿ ਤੇਰੇ ਪਾਉ ਪਲੋਸਉ ਕੇਸ ਚਵਰ ਕਰਿ ਫੇਰੀ ॥੧॥
હે માલિક! હું દિવસ-રાત તારા ચરણોની સેવામાં લીન રહું અને પોતાના વાળનો ચંવર બનાવીને ઝુલાવતો રહું ॥૧॥
ਹਮ ਕੂਕਰ ਤੇਰੇ ਦਰਬਾਰਿ ॥
હું તારા દરબારનો કૂતરો છું અને
ਭਉਕਹਿ ਆਗੈ ਬਦਨੁ ਪਸਾਰਿ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
પોતાનું મુખ લંબાવીને તારી આગળ ભોંકતો રહું છું ॥૧॥વિરામ॥