ਪਵਨ ਅਰੰਭੁ ਸਤਿਗੁਰ ਮਤਿ ਵੇਲਾ ॥ગુરુ નાનક દેવ ઉત્તર દે છે કે સૃષ્ટિનો આરંભ પવનરૂપી શ્વાસ છે. આ મનુષ્ય-જીવન સદ્દગુરૂનો ઉપદેશ લેવાની શુભ તક છે. ਸਬਦੁ ਗੁਰੂ ਸੁਰਤਿ ਧੁਨਿ ਚੇਲਾ ॥શબ્દ મારો ગુરુ છે અને શબ્દના અવાજને સાંભળનારી મારો સુર તેનો ચેલો છે. ਅਕਥ ਕਥਾ ਲੇ ਰਹਉ ਨਿਰਾਲਾ ॥અકથ્ય પ્રભુની કથા લઈને હું દુનિયાથી નિર્લિપ્ત
ਬਿਨੁ ਸਬਦੈ ਸਭਿ ਦੂਜੈ ਲਾਗੇ ਦੇਖਹੁ ਰਿਦੈ ਬੀਚਾਰਿ ॥પોતાના હૃદયમાં સારી રીતે વિચાર કરીને જોઈ લે, બ્રહ્મ-શબ્દ વગર લોકો દ્વેતભાવમાં જ લાગેલા છે. ਨਾਨਕ ਵਡੇ ਸੇ ਵਡਭਾਗੀ ਜਿਨੀ ਸਚੁ ਰਖਿਆ ਉਰ ਧਾਰਿ ॥੩੪॥હે નાનક! તે જ મનુષ્ય મોટો અને ભાગ્યવાન છે, જેને પોતાના હૃદયમાં સત્યને વસાવીને રાખેલ છે ॥૩૪॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਰਤਨੁ ਲਹੈ ਲਿਵ ਲਾਇ ॥ગુરુમુખની
ਸੋ ਬੂਝੈ ਜਿਸੁ ਆਪਿ ਬੁਝਾਏ ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ ਸੁ ਮੁਕਤੁ ਭਇਆ ॥આ તફાવતને તે જ સમજે છે, જેને પરમાત્મા પોતે જ્ઞાન દે છે અને ગુરુના શબ્દ દ્વારા જ જીવ મુક્ત થયો છે. ਨਾਨਕ ਤਾਰੇ ਤਾਰਣਹਾਰਾ ਹਉਮੈ ਦੂਜਾ ਪਰਹਰਿਆ ॥੨੫॥નાનક કહે છે કે જેને પોતાના અભિમાન તેમજ દ્વેતભાવને ત્યાગી દીધો છે, તારણહાર પરમાત્માએ પોતે જ તેનો
ਕਿਤੁ ਬਿਧਿ ਆਸਾ ਮਨਸਾ ਖਾਈ ॥તે કઈ વિધિ દ્વારા પોતાની આશા તેમજ ઇચ્છાઓને સમાપ્ત કરી લીધી છે અને ਕਿਤੁ ਬਿਧਿ ਜੋਤਿ ਨਿਰੰਤਰਿ ਪਾਈ ॥કઈ વિધિ દ્વારા પરમ-પ્રકાશ પ્રાપ્ત કરી લીધો છે? ਬਿਨੁ ਦੰਤਾ ਕਿਉ ਖਾਈਐ ਸਾਰੁ ॥દાંતા વગર અહંકારરૂપી લોખંડ કેવી રીતે ચાવી શકાય છે? ਨਾਨਕ ਸਾਚਾ ਕਰਹੁ ਬੀਚਾਰੁ ॥੧੯॥હે નાનક! આ વિશે સાચો વિચાર
ਤੀਰਥਿ ਨਾਈਐ ਸੁਖੁ ਫਲੁ ਪਾਈਐ ਮੈਲੁ ਨ ਲਾਗੈ ਕਾਈ ॥અમે તીર્થોમાં સ્નાન કરીએ છીએ અને આનું સુખરૂપી ફળ પ્રાપ્ત કરીએ છીએ અને મનને જરા પણ અહમની ગંદકી લાગતી નથી. ਗੋਰਖ ਪੂਤੁ ਲੋਹਾਰੀਪਾ ਬੋਲੈ ਜੋਗ ਜੁਗਤਿ ਬਿਧਿ ਸਾਈ ॥੭॥ગોરખનો પુત્ર લોહારીપા કહે છે કે યોગની યુક્તિ આ જ છે ॥૭॥ ਹਾਟੀ ਬਾਟੀ ਨੀਦ ਨ ਆਵੈ ਪਰ
ਬਿਦਿਆ ਸੋਧੈ ਤਤੁ ਲਹੈ ਰਾਮ ਨਾਮ ਲਿਵ ਲਾਇ ॥તે આ વિદ્યાની સારી રીતે પડ઼તાલ કરીને જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરે છે અને રામ નામમાં ધ્યાન લગાવીને રાખે છે. ਮਨਮੁਖੁ ਬਿਦਿਆ ਬਿਕ੍ਰਦਾ ਬਿਖੁ ਖਟੇ ਬਿਖੁ ਖਾਇ ॥મનમુખ જીવ વિદ્યાનો વિક્રય કરે છે, આ રીતે ઝેર પ્રાપ્ત કરે અને ઝેર જ ખાય છે. ਮੂਰਖੁ ਸਬਦੁ ਨ ਚੀਨਈ ਸੂਝ ਬੂਝ
ਆਪੁ ਗਇਆ ਦੁਖੁ ਕਟਿਆ ਹਰਿ ਵਰੁ ਪਾਇਆ ਨਾਰਿ ॥੪੭॥તે જીવરૂપી સ્ત્રીએ જ હરિરૂપી વર પ્રાપ્ત કર્યો છે, જેનો અહમ દૂર થઈ ગયો છે અને તેનું દુઃખ કપાઈ ગયું છે ॥૪૭॥ ਸੁਇਨਾ ਰੁਪਾ ਸੰਚੀਐ ਧਨੁ ਕਾਚਾ ਬਿਖੁ ਛਾਰੁ ॥સંસારમાં દરેક કોઈ સોના-ચાંદી એકત્રિત કરવામાં લાગી રહે છે પરંતુ આ ધન તો કાચું અને ઝેરરૂપી રાખ સમાન
ਮੇਰੀ ਮੇਰੀ ਕਰਿ ਮੁਏ ਵਿਣੁ ਨਾਵੈ ਦੁਖੁ ਭਾਲਿ ॥કેટલાય જીવ આ માયા મારી છે, કહેતા પ્રભુ નામ વગર દુઃખ ભોગવતા જીવન ત્યાગી ગયા છે. ਗੜ ਮੰਦਰ ਮਹਲਾ ਕਹਾ ਜਿਉ ਬਾਜੀ ਦੀਬਾਣੁ ॥બાજીગરની રમતની જેમ રાજાઓનો દુર્ગ, મંદિર, મહેલ અને તેનો દરબાર ક્યાં રહી જાય છે? ਨਾਨਕ ਸਚੇ ਨਾਮ ਵਿਣੁ ਝੂਠਾ ਆਵਣ ਜਾਣੁ ॥હે નાનક! પ્રભુના
ਨਾ ਤਿਸੁ ਗਿਆਨੁ ਨ ਧਿਆਨੁ ਹੈ ਨਾ ਤਿਸੁ ਧਰਮੁ ਧਿਆਨੁ ॥ન તેની પાસે કોઈ જ્ઞાન-ધ્યાન છે અને ન તો કોઈ ધર્મનું ધ્યાન છે. ਵਿਣੁ ਨਾਵੈ ਨਿਰਭਉ ਕਹਾ ਕਿਆ ਜਾਣਾ ਅਭਿਮਾਨੁ ॥નામ વગર કોઈ નીડર થઈ શકતું નથી અને અભિમાનનું દુઃખ સમજી શકતું નથી. ਥਾਕਿ ਰਹੀ ਕਿਵ ਅਪੜਾ ਹਾਥ ਨਹੀ ਨਾ ਪਾਰੁ ॥હું થાકી ગઈ છું,
ਜਿਨਿ ਨਾਮੁ ਦੀਆ ਤਿਸੁ ਸੇਵਸਾ ਤਿਸੁ ਬਲਿਹਾਰੈ ਜਾਉ ॥જેને મને નામ આપ્યું છે, તેની જ સેવા કરે છે અને તેના પર જ બલિહાર જાય છે. ਜੋ ਉਸਾਰੇ ਸੋ ਢਾਹਸੀ ਤਿਸੁ ਬਿਨੁ ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਇ ॥જે દુનિયાને બનાવે છે, તે જ તેનો નાશ કરનાર છે, તેના સિવાય બીજું કોઈ સમર્થ નથી. ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਤਿਸੁ ਸੰਮ੍ਹ੍ਹਲਾ ਤਾ