ਬੂਝਹੁ ਗਿਆਨੀ ਬੂਝਣਾ ਏਹ ਅਕਥ ਕਥਾ ਮਨ ਮਾਹਿ ॥હે જ્ઞાનવાન પુરુષો! જો સમજવું છે તો આ અકથનીય કથાને મનમાં જ સમજી લે. ਬਿਨੁ ਗੁਰ ਤਤੁ ਨ ਪਾਈਐ ਅਲਖੁ ਵਸੈ ਸਭ ਮਾਹਿ ॥ગુરુ વગર પરમ તત્વ મેળવી શકાતું નથી, તે અદ્રશ્ય રૂપમાં બધામાં વસેલ છે. ਸਤਿਗੁਰੁ ਮਿਲੈ ਤ ਜਾਣੀਐ ਜਾਂ ਸਬਦੁ ਵਸੈ ਮਨ ਮਾਹਿ ॥જો સદ્દગુરુ
ਬਿਨੁ ਕਰਮਾ ਕਿਛੂ ਨ ਪਾਈਐ ਜੇ ਬਹੁਤੁ ਲੋਚਾਹੀ ॥જો ખુબ કામના પણ કરાય, પરંતુ ભાગ્ય વગર કંઈ પણ મેળવી શકાતું નથી. ਆਵੈ ਜਾਇ ਜੰਮੈ ਮਰੈ ਗੁਰ ਸਬਦਿ ਛੁਟਾਹੀ ॥મનુષ્ય આવકજાવકમાં જન્મતો-મરતો રહે છે પરંતુ આનો છુટકારો શબ્દ-ગુરુથી જ થાય છે. ਆਪਿ ਕਰੈ ਕਿਸੁ ਆਖੀਐ ਦੂਜਾ ਕੋ ਨਾਹੀ ॥੧੬॥પરમાત્મા પોતે જ કરનાર છે, કોઈ બીજાને શું
ਭੋਲਤਣਿ ਭੈ ਮਨਿ ਵਸੈ ਹੇਕੈ ਪਾਧਰ ਹੀਡੁ ॥ભોળાપણું અને પ્રભુ-ભય મનમાં વાસ કરે તો હૃદયમાંથી જ એક પ્રભુ-મિલનનો રસ્તો છે. ਅਤਿ ਡਾਹਪਣਿ ਦੁਖੁ ਘਣੋ ਤੀਨੇ ਥਾਵ ਭਰੀਡੁ ॥੧॥વધુ ઈર્ષા-દ્વેષ કરવાથી ખુબ દુઃખ ભોગવવું પડે છે અને આનાથી મન, શરીર તેમજ વાણી ત્રણેય ભ્રષ્ટ થઈ જાય છે ॥૧॥ ਮਃ ੧ ॥મહેલ ૧॥ ਮਾਂਦਲੁ ਬੇਦਿ ਸਿ ਬਾਜਣੋ
ਪਉੜੀ ॥પગથિયું॥ ਦੋਵੈ ਤਰਫਾ ਉਪਾਈਓਨੁ ਵਿਚਿ ਸਕਤਿ ਸਿਵ ਵਾਸਾ ॥લોક-પરલોક બંને રસ્તાઓને ઉત્પન્ન કરીને જીવરૂપી શિવનો શક્તિરૂપી માયામાં નિવાસ કરી દીધો છે. ਸਕਤੀ ਕਿਨੈ ਨ ਪਾਇਓ ਫਿਰਿ ਜਨਮਿ ਬਿਨਾਸਾ ॥માયારૂપી શક્તિ દ્વારા કોઈએ પણ સત્યને પ્રાપ્ત કર્યો નથી અને તે ફરી જન્મતો-મરતો રહે છે. ਗੁਰਿ ਸੇਵਿਐ ਸਾਤਿ ਪਾਈਐ ਜਪਿ ਸਾਸ ਗਿਰਾਸਾ ॥શ્વાસ-ખોરાક દરેક પળ ગુરુની
ਆਪੇ ਸ੍ਰਿਸਟਿ ਸਭ ਸਾਜੀਅਨੁ ਆਪੇ ਵਰਤੀਜੈ ॥તેણે પોતે જ આખી સૃષ્ટિનું નિર્માણ કર્યું છે અને પોતે જ આમાં સક્રિય છે. ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਦਾ ਸਲਾਹੀਐ ਸਚੁ ਕੀਮਤਿ ਕੀਜੈ ॥ગુરુની નજીકમાં હંમેશા તેનું સ્તુતિગાન કર, આ રીતે તે પરમસત્યનું સાચું મૂલ્યાંકન કરી શકાય છે. ਗੁਰ ਸਬਦੀ ਕਮਲੁ ਬਿਗਾਸਿਆ ਇਵ ਹਰਿ ਰਸੁ ਪੀਜੈ ॥શબ્દ-ગુરુ દ્વારા હૃદય-કમળ ખીલી ગયું છે,
ਆਪਿ ਕਰਾਏ ਕਰੇ ਆਪਿ ਆਪੇ ਹਰਿ ਰਖਾ ॥੩॥પ્રભુ પોતે જ બધું કરે-કરાવે છે અને પોતે બધાનો રક્ષક છે ॥૩॥ ਸਲੋਕੁ ਮਃ ੩ ॥શ્લોક મહેલ ૩॥ ਜਿਨਾ ਗੁਰੁ ਨਹੀ ਭੇਟਿਆ ਭੈ ਕੀ ਨਾਹੀ ਬਿੰਦ ॥જેને ગુરુ મળ્યો નથી, જરા પણ ભય નથી. ਆਵਣੁ ਜਾਵਣੁ ਦੁਖੁ ਘਣਾ ਕਦੇ ਨ ਚੂਕੈ ਚਿੰਦ ॥તે આવકજાવકનું ભારે દુઃખ સહન કરે
ਗੁਣ ਤੇ ਗੁਣ ਮਿਲਿ ਪਾਈਐ ਜੇ ਸਤਿਗੁਰ ਮਾਹਿ ਸਮਾਇ ॥જો સદ્દગુરૂમાં લીન થવાય તો તે ગુણવાનથી મળીને ગુણ પ્રાપ્ત થઈ જાય છે. ਮੋੁਲਿ ਅਮੋੁਲੁ ਨ ਪਾਈਐ ਵਣਜਿ ਨ ਲੀਜੈ ਹਾਟਿ ॥અમૂલ્ય ગુણો તો કોઈ પણ મૂલ્ય પર મળતા નથી અને ન તો કોઈ દુકાનથી ખરીદીને મળે છે. ਨਾਨਕ ਪੂਰਾ ਤੋਲੁ ਹੈ ਕਬਹੁ ਨ ਹੋਵੈ ਘਾਟਿ
ਸਾਧਸੰਗਿ ਭਜੁ ਅਚੁਤ ਸੁਆਮੀ ਦਰਗਹ ਸੋਭਾ ਪਾਵਣਾ ॥੩॥જો પ્રભુ-દરબારમાં શોભા મેળવવા ઇચ્છતો હોય તો સંતોની સાથે સ્થિર સ્વામીનું ભજન કર ॥૩॥ ਚਾਰਿ ਪਦਾਰਥ ਅਸਟ ਦਸਾ ਸਿਧਿ ॥હરિ-નામનો ખજાનો જ કામ, અર્થ, ધર્મ, મોક્ષરૂપી ચાર પદાર્થ, અઢાર સિધ્ધિઓ, ਨਾਮੁ ਨਿਧਾਨੁ ਸਹਜ ਸੁਖੁ ਨਉ ਨਿਧਿ ॥સરળ સુખ તેમજ નવ નિધિ દેનાર છે. ਸਰਬ ਕਲਿਆਣ ਜੇ ਮਨ ਮਹਿ
ਆਦਿ ਅੰਤਿ ਮਧਿ ਪ੍ਰਭੁ ਸੋਈ ॥તે પ્રભુ જ જગતનો આદિ, મધ્ય તેમજ અંતમાં છે. ਆਪੇ ਕਰਤਾ ਕਰੇ ਸੁ ਹੋਈ ॥જે તે કરે છે, તે જ થાય છે. ਭ੍ਰਮੁ ਭਉ ਮਿਟਿਆ ਸਾਧਸੰਗ ਤੇ ਦਾਲਿਦ ਨ ਕੋਈ ਘਾਲਕਾ ॥੬॥સંતોની સંગત કરવાથી ભ્રમ-ભય બધો મટી ગયો છે અને કોઈ દરિદ્રતા પણ હવે પ્રભાવિત કરતી નથી ॥૬॥ ਊਤਮ ਬਾਣੀ
ਸਚੁ ਕਮਾਵੈ ਸੋਈ ਕਾਜੀ ॥સત્યનું આચરણ સ્વીકારનાર જ સાચો કાજી છે. ਜੋ ਦਿਲੁ ਸੋਧੈ ਸੋਈ ਹਾਜੀ ॥જે પોતાના દિલને શુદ્ધ કરી લે છે, વાસ્તવમાં તે જ મક્કાનો હજ્જ કરનાર હાજી છે. ਸੋ ਮੁਲਾ ਮਲਊਨ ਨਿਵਾਰੈ ਸੋ ਦਰਵੇਸੁ ਜਿਸੁ ਸਿਫਤਿ ਧਰਾ ॥੬॥તે જ મુલ્લા છે, જે પોતાના મનની અહમરુપી ગંદકીને દૂર કરે છે અને દરવેશ કહેવાતો